گردشگری کویری، ظرفیتی که استفاده نشد
کاشان فردا ـ داشتن نگاه راهبردی به مقوله گردشگری کویری از عوامل اثرگذار توسعه اقتصادی و ضروری است که راه‌کارهای تحقق این ظرفیت مهم در کویر مرکزی ایران در میزگرد ایرنا کاشان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
به گزارش ایرنا، یک پنجم مساحت ایران را کویر و بیابان تشکیل‌داده و بخشی از یک میلیون اثر تاریخی کشور، در مسیر آن‌ها قرار گرفته اما آن‌چنان که باید از این طرح‌ها سهمی نبرده، مورد بهره‌برداری مناسب قرار نگرفته یا مغفول ماندند.
به اعتقاد کارشناسان، «گردشگری کویری» یکی از عوامل محرک توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها بوده‌است.
فعالیت‌های مرتبط با گردشگری کویری، در ایران ناشناخته مانده و باید در کنار توجه به زیرساخت‌ها در زمینه معرفی این ظرفیت‌ها که با آب و هوای کنونی و اقلیم آتی بسیاری از نقاط کشور سازگار است، گام‌های برداشت.
تا 2030 از هر ۵ نفر در جهان، یک نفر گردشگر خواهد شد
بنابر پیش‌بینی برخی سازمان‌های بین‌المللی، تعداد گردشگران جهان از یک میلیارد و 200 میلیون نفر در سال 2016 به نزدیک یک میلیارد و 800 میلیون نفر تا سال 2030 می‌رسد و به عبارت دیگر از هر پنج نفر در جهان، یک نفر گردشگر خواهد شد.
اهمیت موضوع چنان است که حتی سال 2017، از سوی مجمع عمومی سازمان ملل، به عنوان سال «گردشگری پایدار ابزار توسعه» نام گرفت.
ایران در این میان با برخورداری از جایگاه سومی جهان از نظر جاذبه‌های گردشگری، و قرار‌داشتن در جایگاه پنجم از نظر طبیعت‌گردی، بیش از 26 میلیون سفر و پنج میلیون گردشگر ورودی دارد.
آمارهای مرتبط با درآمدهای حاصل از گردشگری، تنها شامل ارز واردشده است، و از این رو برآورد دقیق سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی امکان‌پذیر نیست.
اما یک موسسه آماری اروپایی پیش‌تر با اشاره به تاثیر مثبت و اهمیت «برجام»بر افزایش ورود گردشگران به ایران و تداوم این توافق، سهم بخش گردشگری در تولید ناخالص داخلی برای سال 2017 را افزون بر 28 میلیارد دلار اعلام‌کرده و رقم 79 میلیارد دلار را نیز برای سال 2027 پیش‌بینی کرده بود.
پذیرفتن ضمنی این آمار به این معناست که گردشگری نزدیک به ۷درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور را شامل‌بوده و نقاطی مانند «مرنجاب» آران و بیدگل نشان از ظرفیتی خفته در دل نقاط کویری است که با وجود توجهی شایسته، می‌تواند جامعه محلی و اقتصاد کشور را به بیش از هدف‌های تعیین‌شده در این حوزه نیز رهنمون شود.
خبرگزاری جمهوری اسلامی کاشان، در این راستا میزگردی با عنوان «کویر، ظرفیت مغفول گردشگری» با حضور «محسن یارمحمدیان» معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی استان، «حسین انصاری‌فرد» رئیس کلوپ سافاری استان اصفهان، «عباس غمخوار» عضو هیات رئیسه شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی کشور، «مجید نوری» رئیس میراث فرهنگی آران و بیدگل و «علی‌محمد خاکدوست» فعال و راهنمای گردشگری برگزار کرد.
گردشگری کویری؛ ظرفیت مغفول اقتصاد و اشتغال
معاون گردشگری مدیرکل میراث فرهنگی استان در این میزگرد، به سهم ناچیز کنونی ایران از درآمدهای گردشگری کویری در مقایسه با برخی کشورهای همسایه اشاره کرد.
محسن یارمحمدیان گفت: امروزه صنعت گردشگری از نظر توسعه اقتصادی، اجتماعی، اشتغال، درآمدزایی و نقش‌آفرینی در تولید ثروت از صنایع نفتی و خودروسازی هم پیشی گرفته‌است.
وی افزود: رونق گردشگری کویری نه‌تنها سبب رشد اقتصادی مقصد گردشگری می‌شود، بلکه برخی مشاغل سنتی فراموش‌شده مانند صنایع دستی یا ساربانی را احیا کرده و به بهبود سطح زندگی جوامع محلی کمک شایانی می‌کند.
یارمحمدی بیان کرد: کویرهای شمال استان اصفهان از جمله مرنجاب و «سیازگه» ابوزید‌آباد دارای ظرفیت بالایی هستند و تنها راه رونق این نقاط، ورود بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری در مناطق گردش‌گرپذیر است که تا کنون مغفول مانده است.
وی بی‌برنامگی‌ها، دخالت‌ها، تضادها و موازی‌کاری‌ها را از جمله موانع توسعه گردشگری کویری برشمرد.
یارمحمدیان تصریح کرد: سازمان میراث فرهنگی در حد حرف متولی منطقه‌ای مانند کویر مرنجاب است، اما در عمل این منطقه ۸ متولی دارد که هفت مجموعه به هیچ وجه در زمینه توسعه گردشگری منطقه اقدامی انجام نمی‌دهند.
وی، سردرگمی بخش خصوصی را موجب فقدان سرمایه‌گذاری در کویرهای شمال این استان دانست و تاکید کرد: برای سرمایه‌گذاری باید زیرساخت‌ها فراهم شود که چنین چیزی را دست‌کم در کویر نمی‌بینیم، البته بودجه‌ای در این راستا از سوی اداره کل تصویب و با برگزاری مناقصه‌ای، تدوین طرح جامع گردشگری مرنجاب به یک شرکت واگذار شده است.
ضعف زیرساخت‌ها در نقاط کویری کشور
عضو هیات‌رئیسه شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی کشور نیز در این میزگرد گفت: مسیر نامناسب و نبود امکانات اولیه از جمله سرویس‌های بهداشتی، تابلوهای راهنمایی، علائم و سطل‌های زباله، موجب نارضایتی شدید گردشگران است که می‌تواند افراد را از تبلیغ سفر به کویر مرنجاب بازدارد.
عباس غمخوار اضافه‌کرد: آرامش و هوای پاک از ویژگی‌های بارز کویر است که به‌ویژه گردشگران خارجی را جلب خود می‌کند. کویر را می‌توان یکی از مهم‌ترین منابع اقتصادی برشمرد، گرچه در گذشته سرزمینی غیرقابل استفاده و از عوامل بازدارنده اقتصادی به‌شمار می‌رفت.
غمخوار تاکید کرد: با توجه به پیش‌رفت مرزهای دانش و فناوری می‌توان با نوآوری و استفاده از ابزارها و امکانات جدید، برای بهبود شرایط زندگی ساکنان مناطق کویری و ارتقای صنعت گردشگری بهره برد.
مرنجاب، نمونه طرح‌های گردشگری بی‌سرانجام فاقد مدیریت واحد
رئیس کلوپ سافاری استان‌های جنوب غرب کشور نیز تاکید کرد: زیرساخت‌های کویر به ویژه مرنجاب، پاسخ‌گوی این حجم ورودی گردشگران داخلی و خارجی نیست و نیاز به سامان‌دهی فوری دارد.
حسین انصاری‌فرد افزود: جاده ارتباطی، امکانات رفاهی، خدماتی و اقامتی مناسب از جمله زیرساخت‌ها و ضرورت‌های توسعه گردشگری است که در کویر باید مورد توجهی دوچندان قرار گیرد. متاسفانه تورهای گردشگری خارجی مکانی بر اساس پایین‌ترین استانداردهای اقامت در شب در این منطقه ندارند.
انصاری‌فرد گفت: محوطه کاروان‌سرای صفوی در مالکیت میراث فرهنگی است، تاغ‌زارها و مراتع جزو زمین‌های ملی، جاده تحت مدیریت یک شرکت، و محیط پیرامون کاروان‌سرای مرنجاب در مالکیت یکی از شرکت‌های خصوصی در آران و بیدگل قرار دارد.
وی اضافه کرد: بحث جاده مرنجاب باید با پی‌گیری مسئولان در کمیته طبیعت‌گردی کشور با تعامل وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های ذیربط به سامان برسد.
انصاری‌فرد حضور بی‌ضابطه علاقه‌مندان آفرود را یکی دیگر از مشکلات این منطقه عنوان و تاکید کرد: باید از ورود و خروج بی‌ضابطه آفرود‌سواران به منطقه جلوگیری و آیین‌نامه ای در این زمینه تدوین شود که خوشبختانه همه نهادهای مربوطه به این نتیجه رسیدند.
رئیس کلوپ سافاری استان‌های جنوب غرب کشور، همچنین به برگزاری تورهای خارجی بدون برنامه اشاره کرد و گفت: گردشگران خارجی با خودروهای سواری غیرایمن مانند پراید و جیپ به کویرگردی برده می‌شوند که به هیچ وجه شایسته نیست و باید هر چه زودتر نسبت به سامان‌دهی اقدام شود.
وی افزود: کلوپ سافاری استان‌های جنوب غربی کشور سامان‌دهی آفرود و سافاری در منطقه مرنجاب را آغاز کرده تا با حمایت از تورهای گردشگری سافاری تحت نظارت، در کنار سفری مسئولانه از بروز خسارت و آسیب به منابع طبیعی و محیط زیست جلوگیری کند.
انصاری فرد تاکید کرد: هرگونه حضور در کویر مرنجاب با توجه به گونه‌های جانوری موجود بدون مدیریت و برنامه‌ریزی آسیب‌زا است و گروه‌های آفرود و ماجراجویان می‌توانند موجب بروز مشکلاتی شوند که از جمله آن آلودگی نقاط بکر است.
کویر برابر محرومیت نیست
یک فعال گردشگری نیز در این میزگرد گفت: روزگاری وجود کویر در یک منطقه به معنای محدودیت و محرومیت بود، اما امروزه در دنیا حتی کویر را به چشم ظرفیتی برای توسعه و کسب درآمد می‌بینند.
علی‌محمد خاکدوست افزود: تپه‌های شنی، دشت‌ها و جاده‌های کویری مکانی مستعد برای ورزش‌های هیجان‌انگیزی مانند رالی، موتورسواری، اسکی روی شن، شترسواری و کویرنوردی است و کشورهایی که به این ظرفیت‌ها توجه داشتند، امروز تعداد زیادی از ورزش‌کاران، دوست‌داران طبیعت و گردشگران را از نقاط گوناگون دنیا به سمت خود می‌کشند.
وی تصریح کرد: علت این بی‌توجهی را می‌توان نداشتن برنامه و تعریفی از گردشگری کویری دانست؛ از جمله در نقاطی مانند مرنجاب جایگاه مسافر، گردشگر و آفرود مشخص نیست. فقدان طرحی جامع موجب سردرگمی سرمایه‌گذاران است.
خاکدوست عنوان کرد: گردش‌گرانی که بدون توجیه و برنامه به نقاطی مانند کویر مرنجاب سفر می‌کنند، موجب تخریب پوشش گیاهی و محیط زیست منطقه می‌شوند که لزوم سازوکاری جهت اطلاع‌رسانی در این زمینه ضروری است.
وی تاکید کرد: باید ورود گردشگران به مناطق کویری بر اساس ظرفیتی تعریف‌شده باشد، در حالی که برای نمونه کاروان‌سرای مرنجاب هم‌اکنون با ظرفیت اسکان نزدیک به 300 گردشگر، آخر هفته‌ها با جمعیتی نزدیک به سه هزار سرگردان در کویر رو‌به‌رو است.
وی با اشاره به این‌که اولویت گردشگری در منطقه کویری مرنجاب حفظ ساختار طبیعی آن است، گفت: ورود و خروج‌ها به منطقه مرنجاب باید مدیریت شود و شرایط کنونی که تنها به دریافت ورودیه ختم شده، پذیرفتنی نیست.
این راهنمای گردشگری، مرنجاب را نگین کویرهای ایران دانست و ادامه داد: متاسفانه با فقدان برنامه ما، کشورهایی مانند مراکش، امارات و اردن، به گزینه‌های سفرهای کویری تبدیل شدند.
گردشگری، راه‌کار خروج جوامع جوان از بحران اشتغال
رئیس اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل نیز گفت: نقاطی مانند مرنجاب در شمال این شهرستان ظرفیت توسعه در زمینه بوم‌گردی، کویرگردی و گردشگری ورزشی دارد که توسعه این فعالیت‌ها می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌های شغلی جدیدی باشد.
مجید نوری افزود: گردشگران با ورود به یک کشور یا منطقه باید هزینه‌هایی را برای خوراک، تفریح، حمل و نقل، شرکت در تورها، دیدن موزه‌ها و اثرهای تاریخی، خرید سوغاتی یا کالای تولیدی میزبان بپردازند که در نهایت موجب رونق اقتصادی می‌شود.
وی بیان کرد: تمهید امکان اسکان موقت و دائم برای یک زندگی ساده با ابزارها، پوشش‌ها و خوراک‌های محلی در دل کویر در کنار اشتغال جدید می‌تواند علاقه‌مندان گریز از زندگی پر هیاهوی شهری را نیز چند روزی جذب طبیعت بکر کویر کند.
رئیس اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل اضافه کرد: کویر مرنجاب که از شمال به دریاچه نمک، از غرب به کویر مسیله، دریاچه حوض سلطان و حوض مره و از شرق به پارک ملی کویر منتهی می شود، تنها یکی از ظرفیت‌های مغفول حوزه گرش‌گری است.
وی تشریح کرد: راه‌اندازی پیست‌های دوچرخه‌سواری، موتورسواری، برگزاری تورهای کویرنوردی، اسکی روی شن و ماسه، شترسواری یا رصد آسمان شب از جمله فعالیت‌های مناسب طبیعت‌های کویری است که در بیشتر اوقات سال می‌تواند برای گردشگران تجربه‌های هیجان‌انگیزی به همراه داشته باشد.
نوری عنوان کرد: سافاری و آفرود که البته جزء ورزش‌های هزینه‌بر است، از دیگر فعالیت‌های مناسب چنین اقلیم های به‌ظاهر خشنی است که ایجاد اشتغال، رونق گردشگری و توسعه مشاغل خدماتی و خرد را هم به دنبال خواهد داشت.
وی با اشاره به اجرای برخی از این فعالیت‌ها در کشور تاکید کرد: تنها ترویج گردشگری پایدار می‌تواند این اثرهای چشم‌گیر را داشته باشد و در مقابل ساخت و سازهای غیراصولی یا تخریب طبیعت، در کنار تغییر جلوه‌های زیبای مناطق بکر و به خطر انداختن گوناگونی زیستی، منجر به کاهش گردشگر می‌شود.
وی اضافه کرد: باید تمهیدی در نظر بگیریم تا طبیعت، تاریخ و فرهنگ مناطق دارای ظرفیت جذب گردشگر در کنار مزیت‌هایی که برای جامعه کنونی به همراه دارد، برای سال‌ها و نسل‌های آینده نیز قابل بهره‌برداری باشد وگرنه توسعه یک‌جانبه‌نگر، فاقد برنامه‌ریزی و مدیریت منجر به ایجاد مشکلات فرهنگی، اجتماعی یا زیست‌محیطی جدیدی در نقاط کویری خواهد شد.
