آیین اسفندی کاشان و تشابه آن با ولنتاین
کاشان فردا – مردم کاشان و آبادى‌هاى آن، ماه‌هاى سال را سى روز حساب مى‌کردند و یک سال را ۳۶۰ روز و حساب پنج روز باقی‌مانده را جداگانه نگه مى‌داشتند و آن را پنجه می‌نامیدند که براى آن آئین و رسم خاص داشتند.
به این حساب، ۲۵ بهمن‌ماه تقویم رسمى، شب اول اسفند است که آن را شب اسپند رعیتى یا زراعتى مى‌نامند و عقیده دارند که هرساله ۱۵ روز قبل از رسیدن ماه اسفند، باد معتدلى مى‌وزد که به آن باد اسپند مى‌گویند و آن را پیک بهار مى‌دانند و معتقد هستند با فرارسیدن اسفند دیگر کمر سرما مى‌شکند و در بهار و عید نوروز هوا معتدل مى‌شود.
در شب اسفند، دکان‌دارها، دکان‌هاى خود را چراغانى مى‌کنند، آرایش دکان‌هاى سبزى‌فروشى خیلى زیبا است. سبزى‌فروش‌ها، ریشهٔ پیازچه‌ها و تربچه‌ها را با رنگ‌هاى آبى و زرد و سبز و قرمز، رنگ‌آمیزى مى‌کنند و آن‌ها را با رنگ‌هاى شاد و زنده به طرز زیبایی بر صُفه و سکوى دکان مى‌چینند و منظرهٔ زیبایی مى‌سازند.
بُنَکدارها با چیدن کپه‌هاى برنج و عدس و نخود و لوبیا و ماش و کشمش‌پلوئى و تخم‌مرغ رنگ‌کرده، بساط خود را رنگین و مزین مى‌کنند. آجیل‌فروشان برای اسپندی آجیل آچار درست مى‌کنند، زیرا که خوردن آجیل آچار یا آجیل ترش که با آبلیمو آن را ترش و با گل‌رنگ و زردچوبه معطر و خوش‌رنگش مى‌کنند ـ از مراسم اسفندى است و شب اسفند دکان‌هاى آجیل‌فروشى خیلى شلوغ است. خلاصه پیشه‌وران و دکان‌داران شهر کاشان بازارچه و بازار را آذین‌بندى مى‌کنند تا در شادى مردم شریک شده باشند.
اهالى کاشان در شب اسفند، زودتر از شب‌هاى دیگر چراغ خانه را روشن مى‌کنند و براى شام هم حتماً پلو مى‌پزند که تا سال دیگر همین وقت اجاق خانه آن‌ها روشن باشد. در این شب غذاى خانواده چلو ماهی‌دودی یا چلو با کوکو است یا کشمش‌پلو مى‌خورند. یعنى یکى از این پلوها باید در سفره آن‌ها باشد.
هم‌چنین شگون مى‌دانند که پنیر و ماست بر سفره بگذارند. سر سفره هم هفت‌سین مانند سیر؛ سنجد؛ سرکه؛ سیب؛ سماق؛ سمنو؛ سبزى و سنگک مى‌چینند. همان‌طور که عده‌اى از مردم چلو با ماهى مى‌خورند، عده‌اى دیگر مى‌گویند اگر در این شب ماهی پلو بپزند از مایه خورده‌اند. ازاین‌جهت بیشتر چلو و قورمه‌سبزی مى‌خورند که همیشه سرسبز و شاد و خرم بمانند.
اعتقاد دارند که در شب اسفند نباید تخم‌مرغ خورد و باید آن را در خانه نگاه داشت. در این شب افراد خانواده، تخم‌مرغ‌هاى تازه را کف دست خود مى‌گیرند و می‌گویند: این مایه است و امسال سرمایهٔ بیشترى خواهیم داشت. بعد از خوردن شام شب اسفند، شوچره مى‌آورند. (شوچره عبارت است از تنقلاتی که در شب‌نشینی برای پذیرایی استفاده می‌شد)
نکته قابل‌توجه هم‌زمان بودن و تشابه مراسم اسپندی با مراسم ولنتاین است.
با مقایسه اجرای این مراسم با آن‌چه ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه و التفهیم درباره «جشن زنان» یا «مردگیران» یا «سپندارمذ» نوشته، به این نتیجه می‌توان رسید که مراسم اسپندی، نمودی از جشنی باستانی است که نیاکان ما در بزرگ‌داشت زنان برگزار می‌کردند؛ و امروزه غربیان به نام ولنتاین برگزار می‌کنند.
مهم‌ترین نکته‌ای که ابوریحان بر آن تأکید می‌کند، هدیه دادن مردان به زنان است. وی دراین‌باره می‌نویسد: «در زمان گذشته، اقین‌ماه (اسفند) و به‌ویژه این روز، عید زنان بوده و مردان به زنان بخشش می‌نمودند و هنوز این رسم در اصفهان و ری و دیگر بلدان باقی‌مانده و به فارسی مردگیران می‌گویند».
بقایای این رسم به شکل محدودتری در مراسم اسپندی دیده می‌شود.
در کاشان، نان برنجی، یک بشقاب نقل، یک بشقاب نان قندی، دو عدد ماهی‌دودی، یک قطعه پارچه گران‌بها، چند قسم میوه و گاهی یک سکه طلا که همه را در خوانچه‌ای می‌گذاشتند و خوانچه را حمامی محل روی سرش می‌گذاشت و به خانه عروس می‌برد.
فرستادن اسفندی در آبادی‌های پیرامون کاشان مانند قمصر، بیدگل، نیاسر، گبرآباد، مرق، سینقان، اردهال، نشلج، راوند، آذران، نراق و برزک نیز مرسوم بود.
علی‌اکبر ارشدی ابیانه
کاشان نیوز
