شب یلدا

کاشان فردا – علی‌اکبر ارشدی ابیانه / یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود. ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می‌گیرند. این شب در نیم‌کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش‌تر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود.

واژهٔ یلدا ریشهٔ سریانی دارد و به معنای ولادت و تولد است. منظور از تولد، ولادت خورشید (مهر/میترا) است. رومیان آن را ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست‌ناپذیر می‌نامند. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.

در آیین کهن، بنابر یک سنت دیرینه آیین مهر، شاهان ایرانی در روز اول دی‌ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند.

دربان‌ها و نگهبانان کاخ شاهی و همهٔ برده‌ها و خدمت‌کاران در سطح شهر آزاد شده و بسان دیگران زندگی می‌کردند. رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یک‌سان بودند. البته درستی این امر تاییدنشده و شاید افسانه‌ای بیش نباشد.

یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. این جشن مراسمی آریایی است و پیروان میتراییسم آن‌را از هزاران سال پیش در ایران برگزار می‌کرده‌اند.

یلدا روز تولد میترا یا مهر است. این جشن به اندازه زمانی که مردم فصول را تعیین کردند کهن است.

آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.

در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است.

در برخی دیگر از جاهای ایران نیز شاهنامه‌خوانی رواج دارد. بازگویی خاطرات و قصه‌گویی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می‌کند.

اما همه این‌ها ترفندهایی است تا خانواده‌ها گرد یکدیگر آیند و بلندترین شب سال را با شادی و خرسندی به سپیده برسانند.

شَوچِله در نطنز
در شهرستان نطنز بلندترین شب سال را در جمعی صمیمی همراه با حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی زیر کرسی‌های چوبی، هدیه دادن به تازه‌عروس و دامادها، صرف میوه و تنقلات و نقل داستان‌ها سر می‌کنند.

پخت و تناول هفت میوه که در زیر خاک به عمل آمده باشد (مانند شلغم، چغندر، ترب سیاه، پیاز، هویج و سیب زمینی) بین خانواده‌ها در نطنز و بادرود معمول، و باور بر این است، همان‌گونه که میوه‌ها و محصولات در زیر خاک سرد مقاوم هستند، پس خوردن آن‌ها استحکام بین فامیل و بستگان را بیشتر می‌کند.

وجود هندوانه و انار بر سر سفره شب یلدا از ضروریات است و انار توسط مردم این شهرستان به صورت خاصی تزئین یافته و به عنوان سرآمد میوه‌های این شب بر مرکز کرسی قرار می‌گیرد. چرا که شهرستان نطنز و به طور ویژه بادرود در کشت محصول انار نامدار است.

شاید بدین سبب باشد که بادرودی‌ها به رنگ سرخ هندوانه و به خصوص انار اعتقادی ویژه دارند (انار را نماد آناهیتا می‌دانند) که رنگ سرخ آن در شب چله گرمی کانون خانواده را در طول سال در پی دارد.

شب یلدا یا چله در گویش بادرودی «شَوِ چِلَه» خوانده می‌شود و بزرگ خانواده در جمع بستگان تا پاسی از شب قصه می‌گوید و از آئین‌های این شب می‌توان به صرف غذاها و تنقلاتی اشاره کرد که در گویش محلی ‘شَوچٍره’ می‌گویند.

یلدا در کاشان
در کاشان رسوم خاصی چون عیدی بردن برای نوعروسان و بله و جواب موافق گرفتن از خانواده‌ی دختردار و آشتی‌دادن دوستان و شرکایی که به سببی از هم دور شده‌اند، هنوز زنده است.

شاهنامه‌خوانی تفأل به خواجه شیراز و قصه‌ها مثل‌های قدیمی از زبان بزرگ‌ترها شنیده می‌شود. در مراکز گردشگری شهر مانند خانه‌های تاریخی نیز سفره‌های یلدا بر پا می‌گردد.

قبل از ورود گاز به کاشان و اطراف، در شب یلدا سینی بزرگ کنگره‌ای مسی پر از خوراکی‌های رنگارنگ بر روی کرسی، بهانه‌ای برای جمع‌شدن دوست و فامیل در گرداگرد آن بود و در سال‌های خیلی دور برف به عنوان مهم‌ترین نماد زمستان، معجونی با ترکیب برف و شیره انگور یا خرما در کرسی گرم زمستانی، محفل خانواده‌ها را حال و هوایی دیگر می‌بخشید.

یلدا در آران و بیدگل
یکی از رسوم این شب مردم آران و بیدگل، خوانچه فرستادن است که در آن تازه‌داماد برای نامزد هدایایی می‌فرستد. این هدایا در گذشته شامل لباس، شاخه گل و تنقلات بود که در ظروف مسی تزیین شده با سفره و پارچه‌های گلدوزی قرار داده می‌شد و این سنت، در بین عروس و دامادها که مدتی از هم دور بودند بیشتر رایج بود.

این شب در روستاهای اطراف کاشان مانند ابیانه شوچلا (چاهلا)گفته می‌شود که درگذشته مصادف با ۲۴ آذرماه بوده که براساس گاهشمار جلالی ۶ روز جلوتر است. به این دلیل که در زمان قدیم در روستاهای اطراف دو نوع ماه وجود داشت که باهم ۶ روز فرق می‌کرد و یکی را ماه رعیتی می‌گفتند و کشاورزان شروع کار را با آن آغاز می‌کردند و به آن میگ‌فتند برج و علت این‌که شب چله در ۲۴ برج واقع می‌شد، دلیل بر این است که مطابق برج رعیتی بود.

جهت بررسی این‌که آیا ۲۴ آذر در غیر از اطراف کاشان جای دیگری هم شب یلدا بوده به منابع مختلف مراجعه کردم و توانستم این نکته را پیدا کنم که: هر چند برگزاری مراسم شب چله در سنت دینی زرتشتیان پذیرفته نشده است؛ اما اخیراً آنان نیز می‌كوشند تا این مراسم را همچون دیگر ایرانیان برگزار كنند.

البته در گاهشمار نوظهوری كه برخی زرتشتیان از آن استفاده می‌كتتد و دارای سابقه تاریخی در ایران نیست، زمان شب چله با ۲۴ آذرماه مصادف می‌شود كه نه با تقویم طبیعی منطبق است و نه با گاهشماری دقیق ایرانی و نه با گفتار ابوریحان بیرونی كه از شب چله با نام «عید نود روز» یاد می‌كند. از آنرو كه فاصله شب چله با نوروز، نود روز است.

از این نویسنده:
+ «چاه عروس»، عروسی در دل کویر

ممکن است شما دوست داشته باشید
1 نظر
  1. آراني می گوید

    شب يلدا درشهرستان آران 24 آذر است يعني هر ماه 30 روز است و 5 روز آخر سال پنجه مي گيرند .
    از مراسم ديگر قاشق زني و آش تاريكي هم هست.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.