محرم و آيين‌هايش
کاشان فردا – تاثيراتي كه عاشورا بر انواع هنرها، ورزش‌ها و تفنن‌ها مي‌گذارد، تا امروز نيز قابل پيگيري است.
در گذشته آلات و ابزاري براي عزاداري ماه محرم بود كه جنبه مهمي از صنعت و هنر دوران خود را شامل مي‌شد. يك نمونه مهم اين صنعت توغ بود. مطالعات نشان مي‌دهد كه مثلا در يكي از روستاهاي ايران 15 توغ از دوران صفوي بر جاي مانده است،
وقتي كه در روستايي 15 توغ كتيبه‌دار با ظرايف هنري بسيار پيدا مي‌شود، مي‌توان حدس زد كه اين صنعت در گذشته شهرهايي مثل اصفهان و اردبيل چه صنعت چشمگير و پر رونقي بوده است.
علاوه بر اين، يكي از اين توغ‌ها به انتخاب موزه لندن در بين 100 شيء برجسته تاريخي جهان قرار گرفته است.
در اين فهرست از تاريخ پيش از اسلام ايران تصويري از درشكه فلزي نامه‌رسان از دوران هخامنشي و از دوران پس از اسلام توغ دوره صفوي انتخاب شده بود.
اين توغ‌ها معرف هنر و محتواي فرهنگي و صنعتي ايران پس از اسلام هستند و همين امر بيان‌گر جنبه تاثيرگذاري توغ در فرهنگ ايران بود.
اما با گذشت ايام اين صنعت به فراموشي سپرده شد و عَلَم جاي آن را گرفت. علم، علمات يا علامت همان توسعه پيداكرده توغ است. علامت‌ها در صد سال اخير با توسعه خيابان‌ها و كوچه‌ها به اين نقاط شهري رسيدند.
توغ برافتاد اما اين علم‌ها برآمده از اين توغ‌ها و همان سنت هستند. اما توغ‌ها و علمات تنها مظهر هنري برخاسته از عاشورا نبودند. بخش مهمي از صنايع يا صنايع‌دستي در روند تاريخي خود بازتعريف شده‌اند و همين جنبه‌هاي هنري در اقتصاد نيز تاثيرگذار بوده‌اند.
جنبه ديگر تعزيه‌ها و كاروان‌هاي نمايشي، توسعه شغل يا صنف است. براي مثال در نوش‌آباد و در ماه محرم كارواني راه مي‌افتد كه 300 – 200 نفر اسب‌سوار دارد. نتيجه اين كاروان چنين مي‌شود كه امروز مي‌بينيم در كاشان فعاليت اسب‌سواري رونق بسياري پيدا كرده است.
اسب‌سواري كه روزي ورزشي براي طبقه بالا بود، امروز به‌خاطر برگزاري اين مراسم در ماه محرم براي طبقه متوسط هم قابل ورود شده است. خانواده‌اي را در نوش‌آباد مي‌شناسم كه از قديم‌الايام تعزيه‌دار بودند و تعزيه‌اي مخصوص روز عاشورا داشتند. در برگزاري تعزيه خود چند قطعه و گوشه مي‌خواندند و اين تعزيه‌ها و قطعه‌ها مستلزم نواختن ني بودند. 60، 70 سال پيش اين خانواده از اطراف نوش‌آباد ني‌زني پيدا مي‌كردند تا براي اين تعزيه‌ها ني بزنند، اما حالا طوري شده است كه افراد اين خانواده خود تبديل به گروه موسيقي شده‌اند و به شكل تخصصي به برگزاري موسيقي با سازهاي بادي مي‌پردازند.
خانواده‌هاي ديگري نيز به همين سمت‌وسو‌ها آمده‌اند و در محرم در دسته‌هاي تعزيه فعاليت مي‌كنند و در روزهاي ديگر سال نيز همين فعاليت‌ها را به شكل جدي ادامه مي‌دهند.
اين نكته‌اي است كه از گذشته تاكنون ادامه پيدا كرده است كه برگزاري مراسم عزاداري محرم در كنار خود فعاليت‌هايي را تعريف مي‌كند كه اين فعاليت‌ها به شغل و منبع درآمد افراد بدل مي‌شوند.
يكي ديگر از اين هنرها و فعاليت‌ها بيرق‌دوزي است كه در اين هنر ظرافت بافت روي پارچه اهميت بسيار بالايي دارد. در اردبيل بيرق‌دوزي اهميت بسياري دارد و جزيياتي مثل متن روي بيرق، طول و ابعاد جمله‌ها و بيرق‌ها، نوع دسته علم و ديگر جزييات آن هر كدام تشريفات خاص خود را دارند.
هفت دسته بزرگ اردبيل مراسم و آيين‌هايي دارند كه با جزييات مخصوص به خود تعريف مي‌شوند و در اين ميان در اين دسته‌ها بيرق‌ها و علامت‌هايي با تاريخ و تاريخچه طولاني هم يافت مي‌شود.
يكي ديگري از مراسم‌هايي كه به بيرق‌دوزي مربوط مي‌شود و از همان خانواده است، مراسم خيمه‌دوزي و خيل عرب در نوش‌آباد است. اين مراسم يادآور خاك‌سپاري شهداي كربلا به دست قبيله بني‌اسد است.
طبق اين آيين روز 8 محرم خيمه‌هايي را كه با ظرافت بسيار دوخته شده‌اند در ميدان خيمه‌گاه برپا مي‌كنند و روز يازدهم بخشي از اين خيمه‌ها را به شكل نمادين آتش مي‌زنند و بعد خيل عرب مي‌آيد و مراسم عزاداري برگزار مي‌شود.
طبق همين مراسم صنعت خيمه‌دوزي در اين شهر رونق بسياري پيدا كرده است. اگر بخواهيم اين مراسم و آيين‌ها را بشمريم اين يادداشت به درازا مي‌كشد، اما هر منطقه بنا به اقتضاي خود آيين خاصي دارد و در زندگي ساكنان منطقه به‌طور مستقيم اثر مي‌گذارد.
محمد مشهدی نوش‌آبادی – روزنامه اعتماد چهارشنبه ۱۳ شهریورماه
از این نویسنده:
+ عید قربان رمز پایان خشونت آیینی
