کاشان فردا ـ هفته گذشته در پی کاوش در شهر زیرزمینی سفیدشهر، خبر پیداشدن سفالهای مختلف از جمله زرینفام و سکه اشکانی، در کانالهای تلگرامی سفیدشهر و آران و بیدگل انتشار یافت.
انتشار این اخبار حین کاوش، کاری غیرحرفهای است، و امکان حضور حفارهای غیرمجاز را فراهم میکند. کاشاننیوز پس از انتشار شایعات خارجشدن عتیقه از شهرزیرزمینی سفیدشهر، پس از حضور نیروی انتظامی و گشت شبانه در این منطقه برای آگاهسازی مردم منطقه، با دکتر «مجید منتظر ظهوری»، سرپرست کاوش باستانشناسی سفیدشهر و عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان درباره این یافتهها صحبت کرده است که کاشان فردا بازنشر میکند:
درباره سفالهای یافتهشده از سفیدشهر که تصویر آن در کانالهای تلگرامی منتشرشده بود، چه سفالهایی بود و چه قدمتی دارند؟
در امتداد شهر زیرزمینی سفیدشهر، در بعضی لایهها سفالهای قرن پنج تا هفت هجری یافت شد که متعلق به دوره ایلخانی و خوارزمشاهی بود. یک قطعه کاشی زرینفام بهدست آمد و سفالهای قلممشکی و نقاشی زیر لعاب که ایلخانیاست. البته همه فقط از یک قسمت دستکند در عمق پنج متری درآمد.
درباره کاشی زرینفام توضیح میدهید که برای چه قسمتی از شهر زیرزمینی بوده است؟
تنها یک قطعه است، شاخصههایی دارد که مشخص میکند متعلق به دوره خوارزمشاهی و ایلخانی و از کاشی زرینفام کاشان است. داخل فضای دستکند بود، یک قطعه زرینفام همراه یه تعدادی سفال قلممشکی و لبه چکشی دوره ایلخانی پیداشده، احتمالا برای فضای دستکند باشد.
کارشناسان میگویند کاشیهای زرینفام عمومأ در محراب به کار برده میشود و در فضاهای دستکند، محراب و مسجدی نداریم که تزیینات زرینفام داشته باشد، پس برای چه بنایی بوده؟
بله، درست است. کاشی احتمال دارد از بیرون به داخل فضای دستکند آورده شدهباشد. ولی سفالهای ایلخانی یافتشده از ظروف مصرفی مردم بود. کاشی زرینفام اصولا در بنا استفاده میشود و در فضاهای زیرزمینی کمتر احتمال دارد پیدا شود.
در شهر زیرزمینی خمین هم که من کاوش کردم، زرینفام داشتیم. چون این زرینفامها کاشیهای ارزشمندی بودند، ممکن است نسلهای بعد نگهداری کرده باشند و اینجا گذاشته باشند. چون این کاشی زرینفام سفیدشهر متعلق به یک بنای معماری است و فقط یک قطعه است. اما چون همراه با کاشی ایلخانی پیداشده، باید بیشتر بررسی کنیم و در گزارش ارائه دهیم.
درباره سکه اشکانی که در خبرها آمد بگویید، در کجا پیدا شده؟
سکه هیچ ربطی به شهرزیرزمینی و فضای دستکند ندارد. این سکه را روز جمعه که برادر آقای ساداتینژاد همراه اهالی آمدهبودند، آوردند. تعدادی از محلیها اشیایی که در خانه داشتند را آورده بودند تا اطلاعات بیشتری از فضاهای سفیدشهر کسب کنیم. آقای دانشوری این سکه را از اراضی کشاورزی ملکآباد پیدا کرده بود. هیچ ربطی به کاوش ما ندارد. من به آقای نجارزاده حراست میراث فرهنگی آران بیدگل هم گفتم این سکه ربطی به کاوش ما ندارد. به نظر من متعلق به دوره اشکانی است ولی در روی زمین، در ملکآباد پیدا شده است و منشأ اصلی آن مشخص نیست.
کاوش در سفیدشهر چقدر انجام شده؟
قسمتی در امتداد کاوش خانم ساروخانی است. بعضی مردم چاه زدند و مسیر را خراب کردند، مسیر در گودبرداری خیابان ۲۲ بهمن هم تخریب شدهاست. ما تا قسمتی جلو رفتیم و وقتی دیدیم این قسمت خطرآفرین است، فعلا امکانسنجی میکنیم و کاوش را محدود کردیم. این منطقه شمالی هم به زمین نزدیک شده، هم خطرساز است بهخاطر چاههایی که کندهشده، فعلا دست نگه داشتیم. قسمت دیگر یک مسیر چهار پنج متری است که کاوش کردیم، کاملا فضایی متفاوت است. فضای چهار پنج متری با طاقچههای کوچک.
این دو فضا بهم متصل هستند؟
مسیر دستکند زیرزمینی و آن فضا دارد باز میشود تا کاملا دو فضا متصل شوند. البته باز هم تخریبهایی شده و امکانسنجی میکنیم، که چقدر جلو رویم. ولی فعلا مطمئن نیستیم مسیر چطور باشد. امکانسنجی و مطالعه ژئو فیزیک میکنیم تا در بیرون از فصای چهارتاقی بتوانیم خط دیگری پیدا کنیم.
پژوهشکده میراث فرهنگی و میراث استان اصفهان میگویند از کاوش قبلی گزارشی دادهنشده و دفاعی صورت نگرفته، پس چطور مجوز کاوش فصل دوم داده شده است؟
من هنوز فرصت نکردم با خانم ساروخانی صحبت کنم، اما از طریق پژوهشکده سوال کردم گفتند برای کاوش خانم ساروخانی گزارشی داده نشده و شنیدم ایشان پیش آقای طالبیان رفتند و گفتند طبق بررسی ایشان اینجا معماری گستردهای ندارد. ما سعی میکنیم گزارشی از کل فضایی که موجود است به پژوهشکده بدهیم.
پس کاوش شما فصل اول کاوشها حساب میشود؟ چون قبلا خانم ساروخانی هم گفته بودند فقط خاکبرداری داشتند و کاوش باستانشناسی نبوده است که گزارش داشته باشد.
به لحاظ اینکه گزارشی داده نشده، بله و میتوان گفت از نظر روند کار باستانشناسی طینشده است. گزارش ما میتواند گزارش تکمیلی از فصل اول و دوم باشد. ما سعی میکنیم زحمت خانم ساروخانی را هم جمعآوری کنیم تا بتوانیم یک گزارش تکمیلی تحویل پژوهشکده بدهیم.
به نظر شما فضای دستکند سفیدشهر از نظر وسعت مثل نوشآباد خواهد بود؟
من الان دست به عصا میتوانم صحبت کنم. نمیتوانم صددرصد و با قطعیت صحبت کنم، چون ما با شهری مثل نوشآباد طرفیم. ولی شواهد و گفتههای محلی نشان میدهد که فضای گسترده زیر سطح شهر وجود دارد. من امکانسنجی کردم ولی هزینه کاوش در فضاهای گسترده بالاست. این فضاها چندین سطح غیر متقارن است. نوشآباد هم هنوز پس از ده سال به طور کامل کاوش نشده است و شاید چند صد سال کاوش آن طول بکشد. سفیدشهر در اول مسیر راه است و یکصدم نوش آباد هم کاوش نشده است. اینجا شهرداری به ما بودجه محدود چهل میلیونی دادهاند و خواه ناخواه با این بودجه زمان بیشتری لازم است. بلاخره کمکهای شهرداری و مردم و آقای ساداتینژاد بوده تا اینجا رسیدیم. دکتر ساداتینژاد چون زادگاهش اینجاست، میخواهند ممر درآمدی برای مردم شهر پیدا شود و این بندگان خدا که شهرشان رونقی ندارد هم وارد ادبیات گردشگری شوند و بتوانند جاذبههای گردشگری داشته باشند و مردم را از رخوت و تنگنایی که قرار دارند بیرون بکشند.
ما تلاش میکنیم فضایی که در ادبیات شفاهی مردم و فضای گستردهای است، را پیدا کنیم. مشکل این است روند تخریب در سفیدشهر بسیار بالاست و نسبت به نوشآباد خیلی تخریب زیاد است، خیابانکشیها و تخریب مردم از سر ناآگاهی باعث شده فضاها پر شوند. امیدواریم بتوانیم به آن فضا دست پیدا کنیم.
دستگاه حفرهیاب و علم ژئوفیزیک چقدر توانسته به شما کمک کند؟
چون ما روند تخریب در فضاها داریم٬ ژئوفیزیک هم خطا دارد. چون فضاهای دستکند در سرداب خانههای اخیر هم وجود دارد، اختلال در داده دستگاه ایجاد میشود. دستگاه بین فضاهای زیرزمینی دستکند و بین فضاهای سرداب خانهها تفاوتی قائل نمیشود. ما با چندین مسئله گمراهکننده مبارزه میکنیم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم. من امیدوارم و نگاهم روشن است بتوانیم به آن معماری زیرزمینی برسیم.
من چند شاهد نسبی هم پیدا کردم تا بتوان به فضاها دست پیدا کرد، ولی چون هزینهها بالاست در حال امکانسنجی هستیم. هم در فضای دستکند کار میکنیم هم مرمت فضاهای روی دستکند را همزمان کار میکنیم. امیدواریم خواهرخوانده نوشآباد را پیدا کنیم تا در ادبیات باستانشناسی ایران بدرخشند.
سفیدشهر از نظر قدمت با نوشآباد چطور رقابت میکند؟
من نمیخواهم بگویم قدمت بیشتری دارد، اما به قولی جدیدتر هم نمیتواند باشد. هم به لحاظ سبک ساختاری، هم به لحاظ قدمت دو منطقه با نزدیکی جغرافیایی میتوانند همزمان باشند. حتی شاید بتوان گفت معمارهای دو شهر یک تیم بودهاند. ما دنبال رقابت نیستیم. این مردم همه یکدل و یکدست هستند و میخواهند جلوی تخریب گرفته شود و میراثشان را حفظ کنند. این بازیگوشیها جز کدورت چیزی ندارد. به اعتقاد من منطقه یک منطقه است و فرهنگ مشترک، اصولا همزمان هستند. رخدادها نزدیک بههم هستند. دستکندهای خمین مثلا که کاوش داشتم کاملا متفاوت با اینجا است، چون منطقه و فرهنگ متفاوتی بوده است. همه این منطقه تحت عنوان کاشان شناخته میشود.
کاوش شما تا کی ادامه دارد؟
۴۵ روز کاری اگر دوباره تمدید نشود.
ممنونم از شما و دکتر ساداتینژاد که کمک به احیای میراث میکنند
من آقای ساداتینژاد را مرد خوشفکری برای کاشان میدانم، ایشان اصلا منطقهمحور نیستند. گفتند هرکاری برای منطقههای دیگر کردید، برای اینجا هم بکنید، اصلا کار ویژه و رسانهای نمیخواهیم باشد. گفتند حتی برای چیزهای دیگر سفیدشهر، غیر از شهر زیرزمینی هم کار کنید. چون این چیزها در نوشآباد جا افتاده است که بتوانیم در بخش دیگری از گردشگری هم کار کنیم و دید رقابت نباشد، و از تخریب جلوگیری شود. ولی دید منطقهای است و نقطهای نیست. ایشان خودشان را بیشتر فرزند کاشان میدانند تا فرزند سفیدشهر باشند. ایشان تلاش میکنند میراث اینجا از لوای اصفهان بیرون آید و مستقل باشد. ایشان از معدود شخصیت سیاسی هستند که دید میراثی دارند.
مطهره حاجیزاده ـ کاشان نیوز