کاشان فردا – علیاکیر ارشدی ابیانه / ابیانه قدیم برای تمام امورات زندگی خود برنامههای خاص تدوین کرده بود که برای نمونه میتوان به گاهشمار اشاره کرد که چهلم عید (چاهلا نورو_ چلا نورو) داشتیم.
در این گاهشمار، فصول سه ماهه سال با مفهومی که ما استفاده میکنیم، کاربرد نداشته است و از روزهای سال استفاده میکردند،به این ترتیب که:
1- در این روزشمار بهار وجود ندارد و شروع نخستین روز سال یعنی نوروز را مبدا شمارش سال قرار میدادند و دنباله آن به ترتیب زیر بود:
نوروز، سیزدهه، بیستم عید، چهلم عید، پنجاهم عید، و هفتادوپنجم عید. بعد از این تعداد روزهای باقیمانده تا تیرماه را میشمردند؛ مثلاً میگفتند: ۱۰ روز مانده به تیرماه.
بیشتر بخوانیم:
+ سیزدَهبهدَر سنتی ایرانی
2-به جای استفاده از تابستان به این صورت ادامه میدادند:
اول چله تابستان (تابستان هم مثل زمستان چله داشته است)، هفتم مرداد که در این روز باد خنک دزدکی میوزد، هفدهم مرداد که باد خنک فاشکی (آشکار) میوزد. بعد از آن تعداد روزهای باقیمانده تا پاییز را میشمردند و شهریورماه وجود نداشت.
3-به جای استفاده از ماه مهر، اصطلاح پاییز را به کار میبردند و شمارش اینگونه ادامه مییافت:
اول پاییز (مهرماه) و ماه آبان را ماه تمکار (تخمکار) مینامیدند و به جای آذر کلمه آدر (با دال بینقطه و ضمه) به کار میبردند.
از ماه آذر به بعد تعداد روزهای باقیمانده تا چله زمستان را حساب میکردند و میگقتند چهقدر مانده تا چله زمستان.
در شب ۲۵ مهر اعتقاد داشتند که ستاره سهیل ظاهر میشود و در این شب نور ستاره به میوهها میتابد و میوهها قرمز رنگ میشوند و میتوان آنها را چید.
4-در این گاهشمار سال رعیتی وجود داشت که ماهها ۳۰ روز حساب میشد و 24 آذر روز پایان ماه آذر بود که شب چله زمستان میشد و 25 آذر شروع چله زمستان بود و روزشماری به این صورت ادامه پیدا میکرد:
اول چله زمستان (دیماه)، چهار در چهار (چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک)، چله کوچک، بعد از چله کوچک، تعداد روزهای باقیمانده تا اسفندماه را حساب مىکردند.
بیشتر بخوانیم:
+ شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل
تا آخر بهمنماه یازده ماه از سال، یعنی ۳۳۰ روز از سال میگذشت. در روز آخر چله کوچک که هنوز ۳۵ روز تا عید نوروز باقی مانده است روز اسفند کاشی (کاشانیها) گفته میشد.
بیشتر بخوانیم:
+ آیین اسفندی کاشان و تشابه آن با ولنتاین
پس از پنج روز، یعنی 30 روز مانده به عید، اسفند ابیانهایها شروع میشد که در این روز پلو شب اسفند پخته میشد و بچههای مکتبخانه آجیل اسفندی برای معلم خود میبرند. این پنج روز را پنجه اسفند میگفتند.
همچنین در این گاهشمار، مردم ابیانه ۵۱ روز مانده به عید را روزی میدانند که کرد به کوه میرود. گفته میشود در این روز فردی به نام کرد برای جمعکردن پشته هیزم به کوه میرود و از این روز به بعد هوا رو به اعتدال و گرمشدن میرود.
خمسه مسترقه
گاهشمار خورشیدی که حکیم خیام آن را بنیان نهاده است، در واقع از روی گاهشمار باستانی ایران گرفته شده است با این تفاوت که 6 ماه نخست سال 31 روز دارد و 6 ماه دوم 30روز.
اما ﺩﺭ ﮔﺎﻫﺸﻤﺎﺭ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻭ ﺍﯾﺮﺍﻥ پیش ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ (زرتشتی) ﺳﺎﻝ ۳۶۵ ﺭﻭﺯ ﺑﻮﺩ، و ﻫﺮ ۱۲ ﻣﺎﻩ ﺳﺎﻝ ۳۰ ﺭﻭﺯ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺳﺮﺟﻤﻊ میشد ۳۶۰ ﺭﻭﺯ، ﭘﻨﺞ ﺭﻭﺯ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪﻩ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺳﺎﻝ به عنوان ﺟﺸﻦ ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺤﺴﻮﺏ میشد ﻭ سرور و تعطیلات ﺍﺯ ﺍﻭﻝ ﺟﺸﻦ ﭘﻨﺠﻪ ﺁﻏﺎﺯ میشد ﻭ ﺍﯾﺮﺍﻧﯿﺎﻥ پس از این 5 رور ﺑﻪ ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﻝ ﻧﻮﺭﻭﺯ میرﻓﺘﻨﺪ. ﺟﺸﻦ ﭘﻨﺠﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﻣﯿﺎﻥ ﺯﺭﺗﺸﺘﯿﺎﻥ ﻣﺮﺳﻮﻡ ﺍﺳﺖ یعنی اول اسفند 35 روز مانده به عید شروع میشده است.
بیشتر بخوانیم:
+ جشن پنجه جشن باستانی ایران
قابل توجه آنکه مردم ابیانه به این شروع اسفند توجهی نداشتند و به آن اسفند کاشیها (کاشانیها) میگفتند و در پایان بهمن 5 روز را پنجه اسفند یا خمسه مسترقه میگفتند و بر خلاف جاهای دیگر، پنجه اسفند بین ماه بهمن و اسفند قرار میگرفت و پس از این 5 روز، اول اسفند ابیانه شروع میشد یعنی اول اسفند ابیانه 30 روز مانده به عید بوده که در این روز پلو شب اسفند پخته میشد و بچه های مکتب برای معلمان خود هدایایی مانند: شیرینی، کلهقند، آجیل و … میبردند.
از سوی خانواده داماد نیز در این شب هدایایی مانند: منگلی، انگشتر نقره، یک قواره پارچه و … به خانواده عروس هدیه داده میشد.
نکته قابل توجه این است که ابیانه برای خود تاریخ، زمان، واحد اندازهگیری، لباس، زبان و … مستقل داشته است ولی در مکاتبات تاریخ متداول زمان را رعایت میکردهاند.
از این نویسنده:
+ قلعه ترشک باقیمانده آثاری از ساسانیان در کاشان