کاشان فردا – بحث قربانیکردن فرزند در عهد عتیق و قرآن به لحاظ پدیدارشناختی، مبین پایان یک دوره خشونت در قربانی انسانی است که در دینهای متأخر که از حدود هزاره یکم پیش از میلاد روندی انسانی و اخلاقی را میپیمودند، به کلی فراموش شد؛ گرچه صورتی از قربانی انسانی در برخی فرقههای ابتدایی و جادومحور قاره آفریقا هنوز هم جریان دارد.
هزاران سال پیش که بشر در فرایند تکامل اخلاقی و انسانی خود به نقطه قابلاطمینانی رسیده بود، رفتهرفته بهجای خدایان خشن و پرتوقع، خدایی را در تصور آورد که به انسان مهر میورزد و بر پرستندگان خود سخت مهربان است. این تصویر بهصورت پررنگتری در مسیحیت ظاهر میشود که خود خدا حتی تاوان گناه آغازین (ذنب ازلی) را بر دوش میکشد؛ برای رهایی و نجات انسانی که سخت مورد مهر و عطوفت خداست.
یهودیت، دین اقوام سامی که ابراهیم شیخ آنهاست، در حوزه بینالنهرین و آسیای غربی سکونت و رشد داشته و از بسیاری باورها و آیینهای آسیای غربی تأثیر پذیرفته است و البته متقابلاً بر این حوزه تأثیر گذاشته است.
از رهآوردهای این قوم، ایجاد صورت دینی معقول مبتنی بر یکتاپرستی و دوری از پرستش اصنام و هیاکل است. لذا مهمترین ترقی اعتقادی در این دین متجلی شده است.
سخن زیبایی دارد شریعتی؛ میگوید پیامبران نیامدند تا مردم را دیندار کنند بلکه آمدند به آنها تخفیف دهند و دینداری آنها را تعدیل کنند؛ بر این اساس اگر مردم چند خدا میپرستیدند، پیامبران گفتند که یکی کفایت میکند، اگر بهترین و زیباترین فرزندان خود را در پیشگاه خدایان قربانی میکردند پیامبران گفتند تنها گوسفندی کفایت میکند.
در دورهای از تاریخ بینالنهرین شاهد تحولات عمیقی در ارتباط با قربانیهای انسانی هستیم. در یکی از متون مذهبی مربوط به هزارههای پیش از میلاد، در جایی خدا خطاب به بشر میگوید که لازم نیست انسان برای وی قربانی کنید بلکه قربانی گوسفند (حیوانی) کفایت میکند، این تغییر بزرگی در نگرش بشر به خدا و آیینهاست.
نکته مهمتر اینکه اساسا خدا در دل و باور و ایمان انسان متجلی میشود و هر نوع نگاه خشونتآمیز زاییده اذهان دینباوران است نه ویژگی ذات ناشناخته و رازآمیز حق؛ لذا هنگامی که درک اخلاقی و روانی بشر متحول شود، خدای وی نیز خونریزی و خشونت را دوست ندارد؛ اینکه در عهد عتیق «یهوه» خدای قوم یهود می گوید: «من از بوی بد قربانیهای شما متنفرم» شاید ناشی از نفی خشونت است.
پرواضح است که وقتی بشر رو به ترقی بگذارد، کمترین خشونت نیز تعدیل خواهد شد؛ تردیدی در رخداد آن نیست، حتی نشانههایش نیز آشکار شده، اما زمانش نامعلوم است؛ زیرا اساسا دین در ظرف وجدان انسان ظهور مییابد و روند تاریخ نشان میدهد اخلاق و انسانیت رو به ترقی است، ولو اینکه گاهی شرایط زمانه در جایی آن را متوقف و یا به قهقرا ببرد.
محمد مشهدی نوشآبادی – پی آواز حقیقت
از این نویسنده:
+ آیین کهن جمعه «آبدرازه»