کاشان فردا ـ پیوند فعالیتهای آموزشی و پژوهشی با بخش صنعت به عنوان یگانه راهکار پرورش نیروی انسانی آشنا با فرهنگ کار و کارآفرینی در کشور همراه درگیر افت و خیزهایی بودهاست. این چالشها و راهکارهای رفع آنها با حضور چند نفر از کارشناسان و مسئولان امر در میزگرد ایرنا کاشان بررسی شد.
به گزارش ایرنا، رشد فزاینده واحدهای دانشگاهی بدون آیندهپژوهی و تامین سایر زیرساختها، کاهش تعداد دانشجویان در چند سال گذشته و افزایش دانشآموختگان دانشگاهی جویایکار از سوی کارشناسان امر چالشهای حوزه آموزش کشور عنوان میشود.
گرچه بار اصلی تولید علم را همچنان دانشگاهها بهدوش میکشند، اما سهم همکاری مرکزهای آموزشی و صنعت بهویژه در زمینه تولیدات علمی به رشتههایی مانند پزشکی، رایانه، نانو، هستهای و برخی رشتههای مهندسی محدود میشود.
از سویی برخی مطالعات نشانداده که محیط زیست، رایانه، علوم زیستی و طبیعی، معماری، حقوق، صنعت، هنر و مهندسی از جمله رشتههایی هستند که بیشترین دانشآموختگان بیکار را در استانها بهخود اختصاص دادهاند.
بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه، دولت باید برای افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی به گونهای برنامهریزی میکرد که این میزان سالانه 0.5 درصد افزایش یافته و تا پایان برنامه به سه درصد برسد که محقق نشد.
اینها در حالی است که ایران با نزدیک به 80 میلیون نفر جمعیت، افزون بر سه میلیون و 794 هزار نفر دانشجو در 2 هزار و 569 واحد آموزشی دارد که بیش از 2 میلیون و 71 هزار نفر آنها مرد هستند.
افزون بر یک میلیون و 550 هزار نفر از این جمعیت در 530 دانشگاه آزاد اسلامی، بیش از 339 هزار دانشجو در 309 موسسه غیر دولتی و غیر انتفاعی، افزون بر 197 هزار نفر در 170 دانشگاه فنیحرفهای، بیش از 473 هزار نفر در 953 دانشگاه علمی کاربردی، نزدیک به 547 هزار نفر در 466 دانشگاه پیام نور و 687 هزار دانشجو در 141 دانشگاه دولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تحصیل میکنند.
بیش از 740 هزار نفر این دانشجویان در دوره کاردانی، افزون بر 2 میلیون نفر دانشجوی دوره کارشناسی، افزون بر 193 هزار دانشجوی دوره کارشناسیارشد، بیش از 115 هزار دانشجوی دکتری تخصصی و افزون بر 29 هزار نفر دانشجوی دکتری عمومی (حرفهای) در دانشگاههای وزارت علوم هستند.
کشورمان در منطقه خاورمیانه و بین کشورهای آسیایی به عنوان مرکز تحصیلات عالی شناخته میشود و در جهان نیز از اندونزی، فرانسه، مکزیک و ژاپن گرفته تا روسیه، برزیل، چین، هند و آمریکا جزو 10 کشور نخست از نظر تعداد واحدهای دانشگاهی است.
افزون بر 55 هزار دانشجوی خارجی از 85 کشور نیز در دانشگاههای ایران تحصیل میکنند و در این میان استانهای کردستان، ایلام، چهارمحال بختیاری و زنجان کمترین و استانهایی مانند تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی، فارس و خراسان رضوی بیشترین واحدهای دانشگاهی را دارند.
18 درصد این دانشگاهها در فهرست برترینهای تحصیلات تکمیلی قرار دارند، نزدیک به 1.95 درصد پژوهشهای جهان از سوی دانشگاههای ایرانی در حال تولید است و یک درصد مقالههای پر استناد جهان نیز به ایران تعلق دارد.
کارشناسان امر اما بر این باور هستند که بهرغم این جایگاه و با وجود همه تلاشهای صورتگرفته تا کنون، دانشگاه و دانشگاهیان آنچنان که باید در پیوند با نیازهای روز جامعه برنامهریزی و سیاستگزاری نداشتند و سهم دانشگاهها از نزدیک به 430 خوشه صنعتی شناساییشده، 36 خوشه صنعتی در حال اجرا و 84 هزار واحد تولیدی و صنعتی موجود تغییر چندانی نکرده است.
فقدان تغییری محسوس را در شهرستانی مانند کاشان نیز میتوان احساس کرد که با وجود برخورداری از امکانات آموزشی مناسب، نزدیک به یک هزار و 200 واحد تولیدی دارد که بیشتر در زمینه فرش ماشینی فعال هستند، اما ارتباط اصولی و موثری با نهادهای علمی و آموزشی ندارند.
این در شرایطی است که امروزه ارتباط بین صنعت و دانشگاه بسیار متفاوتتر و درهم تنیدهتر شده، چنانکه بخشی از درآمدهای آنها بههم وابسته و حتی تفکیک آنها بدون آسیب به اقتصاد غیر قابل تصور مینماید.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) شهرستان کاشان در این راستا میزگردی با عنوان «ارتباط صنعت و دانشگاه؛ چالشها و راهکارها» با حضور داوود حسنعلیان مدیر مرکز کارآفرینی و مرکز رشد دانشگاه کاشان، محسن ایرانی مدیر فناوری و ارتباطات علمی دانشگاه کاشان، محمود تولایی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کاشان و سید علی دیانت از صاحبان صنایع برگزار کرد.
صنعت و دانشگاه، یکدیگر را قبول ندارند
یکی از صاحبان صنایع کاشان در این میزگرد گفت: امروز اگر صنعت را از دانشگاه بگیریم، دانشگاه فاقد ارزش خواهد شد، زیرا تربیت افراد برای جامعه صورت میگیرد اما دو گروه یکدیگر را قبول ندارند.
سید علی دیانت تصریح کرد: دانشگاه و صنعت اثر مثبت ملموسی از هم ندیدند که اثری ماندگار داشته و به تقویت این ارتباط کمک کند؛ دانشگاه نتوانسته پاسخی به معضلها یا نیاز جامعه داشته باشد، صنعت هم سرمایه قابلتوجهی در حوزه آنها وارد نکرده و از این رو صنعت در برابر ورود دانشگاهیان مقاومت نشان داده و استادان و دانشجویان نیز نگاه منفی به صنایع دارند.
وی با تاکید بر لزوم مستثنیکردن نهادهای طرف قرارداد دولتی افزود: دانشگاهها گرچه در این سالها زحمتهای بسیاری کشیدند، اما از صنعت عقب ماندند، و امروز کالاهای عرضهشده در بازار از واحدهای تولیدی یا در نهایت از قسمت تحقیق و توسعه صنایع بیرون میآید.
این تولیدکننده بیان کرد: نیاز فوری در دوران دفاع مقدس، موجب شده بود تا نیاز فوری به نوعی مهمات خاص در سریعترین زمان، به کمک هر فرد توانمند در دسترس و با امکانات موجود تولید و بلافاصله هم در میدان جنگ بهکار گرفته شود.
وی ادامه داد: شرایط اما تغییر کرده و برای نمونه صنایع منطقه کاشان که بیشتر در زمینه تولید فرش ماشینی فعالیت دارند، سالهاست با مشکل فاضلاب رنگرزی روبهرو هستند اما پاسخی از دانشگاه دریافت نکردند.
دیانت عنوان کرد: زمانی مصرف آب مهم نبود، از این رو تنها مشکل صنعت دفع پساب و محیط زیست بود، اما مشکل حادتر شده و امروز با توجه به بحران کمآبی، بازچرخانی آب مساله مهمی است که باید مورد توجه مرکزهای علمی قرار گیرد.
وی اضافه کرد: مصرف برق به دیگر چالش پیش روی صنایع تبدیل شده، زیرا زمانی انرژی ارزان و تمرکز بر راههای کاهش مصرف، فاقد صرفه بود، اما مسائلی کمکم خود را نشان میدهد که میتواند در دانشگاهها بررسی و چارهاندیشی شود.
این تولیدکننده همچنین گفت: بیشتر مواد مورد استفاده در صنعت فرش ماشینی، با مواد صنعتی جایگزین شدند؛ یکی از آنها «پلی استر» است که از چند دهه پیش وارد بازار شده، اما تلاش صنایع تا کنون برای یافتن مادهای جایگزین بینتیجه مانده و در پژوهشهای مرتبط خبری از دانشگاه نیست.
وی در ادامه یادآور شد: نظام استاد- شاگردی بهترین شیوه تربیت نیروهای کار ماهر مورد نیاز جامعه ایرانی بود که به تدریج با مسائلی مانند الزام به بیمه و پرداخت حداقل دستمزد، برچیده شد.
دیانت افزود: امروزه صاحبان مشاغل و صنایع حاضر به آموزش فرزندان خود نیز نیستند، زیرا می تواند مشکلات بیمهای، مالیاتی و قانونی برایشان ایجاد کند.
وی بیان کرد: بسیاری از کشورهای پیشرفته پیش از قرار گرفتن در جایگاه کنونی، بسیاری از موانع را از سر راه تولید برداشتند و پس از پا گرفتن صنایع نسبت به رعایت قوانین کار، رعایت مسائل زیست محیطی و حقوق کارگری با عزمی راسخ ورود کردند.
خروجی دانشگاهها با نیاز جامعه فاصله دارد
مدیر مرکز کارآفرینی و مرکز رشد دانشگاه کاشان در این میزگرد با اشاره به پیچیدگیهای هماهنگی صنعت و دانشگاه گفت: صنعت در شرایط کنونی رغبتی برای استفاده از دانشگاه ندارد و دانشگاه هم فاقد انگیزه و توانایی چندان برای ورود به صنعت است و تنها نقطه مشترک بین آنها دولتی و وارداتیبودن آنهاست.
داوود حسنعلیان افزود: دانشگاه کاشان برای نمونه یکی از دانشگاههای جامع کشور با رتبهبندی قابلقبول است که جایگاهش فاصله بسیار زیادی با نهادی موثر در جهت رفع نیازها و التیام دردهای جامعه دارد.
وی تصریح کرد: نتیجه تولیدات دانشگاه به درد صنعت نمیخورد اما صنعت هم از بهکارگیری توانمندیهای دانشگاه بیبهره است؛ در حالی که هر سازمان یا نهاد ناهماهنگ با الزامات و اقتضائات زمان خود از مزیت خارج شده و نمیتواند پایدار باشد.
مدیر مرکز کارآفرینی و مرکز رشد دانشگاه کاشان یادآور شد: نخستین مجموعه آموزشی با عنوان دارالفنون در ایران راهاندازی شد که محلی برای آموزش مهارت و تخصص بود اما امروز دانشگاهها مهارت، تخصص و شغل ایجاد نمیکنند.
وی عنوان کرد: الگوهای دانشگاهی البته از حدود یک دهه پیش در قالب سیاستگذاریها و ایجاد نهادهای مرتبط تغییر کرده و حتی نسبت به تقویت مبدلهای فناوری نیز اقدام شده است.
حسنعلیان افزود: دانشگاه در این زمینه کار عملیاتی کرده و مبدلهایی مانند راهاندازی پارکهای علم و فناوری، مرکزهای رشد و پژوهشکدهها در دستور کار قرار گرفته، اما این ارزیابی مناسب از این عملکرد در مقیاس دانشگاهی است و با نیازها فاصله بزرگی دارد.
وی گفت: دانشگاهها پیشتر تنها رسالت آموزشی داشتند، سپس رسالت پژوهشی و آموزشی یافتند، اما اگر پژوهش به محصول تبدیل نشود، کارآیی چندانی نخواهد داشت.
مدیر مرکز کارآفرینی و مرکز رشد دانشگاه کاشان تاکید کرد: دانشگاههای ما باید کارآفرین باشند که لازمه آن تغییر ساختمان یا استادان نیست، بلکه نیازمند تغییر دیدگاه است.
وی اضافه کرد: تربیت نیروی انسانی متخصص، با مهارت، دانشآموخته و نوآور نه تنها مشکل صنعت که سایر مشکلات جامعه را برطرف میکند و بر این اساس رویکرد دانشگاهها باید تغییر یابد تا صنایع نیز بهدنبال آن دچار تحول شوند.
حسنعلیان ادامه داد: باید ماهیت نظام آموزشی را که طیف گستردهای را شامل میشود، تغییر دهیم تا نیازها را برطرف و راهبردهای اجتماع را تبیین کند؛ دانشگاه تنها برای تربیت متخصص نیست بلکه باید خود را بخشی از صنعت بداند و دولت هم حامی آنها باشد.
وی بیان کرد: باید ذهنیتها نسبت به حل مساله تغییر کرده و مرکزهای آموزشی به کانون نوآوریها تبدیل شوند تا استمرار فعالیت آنها به حل مشکلات بیانجامد.
مدیر مرکز کارآفرینی و مرکز رشد دانشگاه کاشان تاکید کرد: تغییر معیارهای ارزیابی دانشگاهها و استادان ضرورت است زیرا امروزه باید با تعریف طرحها برای دانشگاهها درآمدزایی کرد.
وی تشریح کرد: نزدیک به 40 واحد در مرکز رشد دانشگاه کاشان در این راستا مستقر و سال گذشته نیز پنج واحد دانشبنیان شدند؛ همچنین نزدیک به 90 دوره مهارتی و تخصصی برگزار شده که گامهایی امیدبخش اما ناکافی است.
حسنعلیان گفت: از سوی دیگر صنعتی که دانشگاه را قبول نداشته باشد، مزیت رقابتی را از دست میدهد زیرا سازمانها و صنایع برای استمرار فعالیت نیازمند نوآوری هستند.
وی تصریح کرد: صنعت وارداتی و مونتاژ نیاز به تحقیق و توسعه ندارد چرا که در واقع کارخانه میباشد؛ دانشگاه باید با نوآوری، ثروت عرضه کند تا اعتماد متقابل ایجادشده و هر دو طرف رشد کنند.
مسیر توسعه آموزشی باید هدفمند شود
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معدن و کشاورزی کاشان نیز در ادامه این میزگرد گفت: اگر مسیر هدفمندی برای انجام امور نداشته باشیم، رسیدن به نتیجه مانند امروز میسور نخواهد شد که البته این امر از آموزش و پرورش آغاز میشود.
محمود تولایی افزود: پیش از انقلاب اسلامی مشکل مردم با حاکمیت و طاغوت بود، اما پس از انقلاب با کارخانه و صنعت یکسان شد و با تاسف فضای متون درسی و نگاه علمای دانشگاهی نیز به فرد سرمایهدار منفی بود که تا کنون نیز قابل مشاهده است.
وی تشریح کرد: بچهها با این شرایط در مدرسهها خوداشتغالی و اشتغالزایی نیاموخته و نهایت آرزویشان شغلی است که باید فرد یا نهادی دیگر زمینههایش را ایجاد کند.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کاشان اضافه کرد: همچنان که ساخت خودرو نیازمند جاده است، مسیر اشتغال نیز از کسب و کاری میگذرد که در کشور یک کار خداپسندانه و مورد تشویق و پاداش نیست.
وی تصریح کرد: مسیرهای عادی بهدلیل قوانین ناقص و معیوبی که کسی به آن نمیپردازد، بسته شده و بنگاههای بزرگ نیز مشکل اشتغال کشور را حل نخواهند کرد؛ در شرایطی که پیشتر کسب و کارهای سنتی در بازار بخشی از اقتصاد بزرگ را به گردش درمیآورد.
تولایی عنوان کرد: امروزه رویکرد بخش صنعت به سمت بنگاههای بزرگ دولتی و شبهدولتی است و مردم حق ورود به این عرصهها را ندارند که بخشی از این مشکل فرهنگی است.
وی یادآور شد: بازار در گذشته محل کسب و کار بود، نه تنها محل عرضه اجناس اما با حذف چرخه استاد و شاگردی، نظام کار و کارگری جایگزین و حرفهها بهتدریج در اثر روبهرو شدن با مسائلی مانند بیمه و مالیات حذف شد.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کاشان در ادامه تصریح کرد: برای آموزش در دانشگاهها شهریه دریافت میشود اما برای جذب یک شاگرد در کارگاهها هزاران فشار و گره وجود دارد.
وی افزود: توسعه فیزیکی دانشگاه در دورهای شوقزده بدون در نظر گرفتن نیازها انجام شد اما تا سازوکارها اصلاح نشود، به جایی نمیرسیم.
تولایی عنوان کرد: تخصیص هزینه در دنیای امروز باید به کسب درآمد برسد و محیط دانشگاهی هم از این شرایط مستثنی نیست، اما در برخی دانشگاهها رشتهها بدون آمایش سرزمین، متناسب با استاد و دانشجو راهاندازی شده است.
وی بیان کرد: یکی از دغدغههای نظام و فلسفه انقلاب فرهنگی، همین رشتههای علوم انسانی بود که در این سالها توسعه زیادی داشته زیرا دانشگاهها و در مجموع نظام آموزشی کشور تقاضامحور نیست.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معدن و کشاورزی کاشان گفت: از سوی دیگر حق حذف و اضافه واحدها و منابع درسی هم وجود ندارد که این نشاندهنده دیوانسالاری سنگین حاکم بر نظام آموزشی است.
وی تصریح کرد: در نتیجه این شرایط جزو کشورهای پیشرفته در برخی فناوریهای نوین و تولید مهندس هستیم، اما همچنان بالاترین آمار دانشآموختگان دانشگاهی جویای کار را در جهان داریم.
تولایی اضافه کرد: صنایع بهشدت نیازمند نیروهای متخصص دارای مهارت و دانشآموخته در قسمتهای تحقیق و توسعه هستند اما شرایطی مشابه در نظام تولید و صادرات کشور حاکم است.
وی تشریح کرد: بر اساس آموزههای دینی، هیچ شخصی معصوم نیست و قاعده بر خطا است، در حالی که کسی به اشتباهها اعتراف نمیکند؛ وگرنه روشها تغییر کرده و از شکستها پیروزی به دست میآمد.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معدن و کشاورزی کاشان عنوان کرد: از آنجایی که هزینه شکستها از جیب نفت است، این شرایط ادامه دارد اما اگر هزینه از جیب سرمایهگذاران شخصی داده میشد، برخی مسائل برچیده شده بود.
به گفته وی، مرکزهای دانش و فناوری کشور نیز همپای صنایع باید با تغییر باروهای غلط، برای پایش شکست نیز برنامهریزی کنند تا به ورشکستگی نیانجامد.
لزوم تقویت ارتباط بین مرکزهای علمی و صنایع منطقهای
مدیر فناوری و ارتباطات علمی دانشگاه کاشان نیز گفت: دانشگاههایی مانند کاشان از وجود استادان خبرهای بهرهمند هستند اما صنایع منطقه همچنان برای همکاری بهسوی دانشگاههایی مانند شریف یا امیرکبیر در پایتخت میروند.
محسن ایرانی افزود: ظرفیتهای بزرگی وجود دارد و بسیاری از این استادان، دانشآموختگان همان دانشگاهها هستند که در بسیاری از طرحهای بزرگ نقش داشتند.
وی یادآور شد: دانشگاه کاشان با برخورداری از پژوهشکدههای فرش، نانو، جامعهشناسی، انرژی، اسانس و پیشینهای قابل قبول نزدیک به 2 میلیارد ریال درآمد دارد اما قرارداد امضای طرحهای پژوهشی مربوط به منطقه نیست و استادان بیشتر طرحها را از نقاط دیگر جذب میکنند.
مدیر فناوری و ارتباطات علمی دانشگاه کاشان، استاد و دانشجو را 2 اصل اساسی دانشگاه دانست و اضافه کرد: دانشآموختگان بدون محاسبه هزینه و درآمد وارد رشتههای تحصیلی میشوند و از سوی دیگر مهارت کافی ندارند؛ بر این اساس بحث مهارتافزایی دانشجویان در وزارت علوم و دانشگاهها اهمیت یافته است.
وی با اشاره به اجرای آزمایشی طرح مهارتافزایی دانشجویان در دانشکده مکانیک دانشگاه کاشان تاکید کرد: البته مشکل دو طرفه است و بخش صنعت هم در به وجود آمدن این شرایط نقش دارد.
ایرانی ادامه داد: بحث کارآموزی و کارورزی نیز چندان پیگیری نشده و یک واحد درسی موجود دردی دوا نمیکند؛ باید دانشجو از ابتدای ورود به دانشگاه بر اساس برنامهریزی بلندمدتی زیرنظر باشد تا مهارت به دانش افزوده شود.
وی عنوان کرد: باید هنگام ارائه مطالب درسی یک متخصص از صنعت نیز وارد محیط دانشگاه شود و دانشجویان نیز به محیط صنعت بروند؛ در این میان از دورههای کارآفرینی و فنی و حرفهای نیز به نحو مناسب بهرهبرداری کنیم.
مدیر فناوری و ارتباطات علمی دانشگاه کاشان افزود: باید با همکاری استادان دروس نظری به صورت عملی هم از سوی دانشجو تجربه شود که میتواند علاقهمندی را در بین آنها تقویت کند.
وی همچنین به اجرای طرح پایش جذب دانشآموختگان دانشگاهی در بازار کار و اشتغال در حرفه تخصصی اشاره و تصریح کرد: هماکنون دانشجویان از نظر تامین مالی و اشتغال امیدی به آینده ندارند که میتواند یکی از معضلهای بزرگ را برای جامعه ایجاد کند؛ از این رو پیشنهادی برای توجه به مسائل روانشناسی دانشجویان ارائه شده است.
ایرانی اضافه کرد: نگاه دانشگاهیان در مجموع از بالا به پایین نبوده و به دنبال حل مساله هستند، اما صنعت بهویژه در بخش دولتی برای برقراری ارتباط نیاز به رابطه دارد، در حالی که از همان کارآموزی باید برای حضور استادان در صنعت استفاده شود.
وی با تاکید بر لزوم تمهید برخی مشوقها برای ایجاد انگیزه بین استادان دانشگاهی جهت ورود به صنایع گفت: طرح مشترکی با صنعت داریم تا استادان یک روز را در واحدهای تولیدی بگذرانند.
مدیر فناوری و ارتباطات علمی دانشگاه کاشان همچنین با اشاره به ضرورت جلب اعتماد صنایع منطقه بیان کرد: بر این اساس شورای سیاستگذاری فناوری و پژوهشهای اجتماعی در این دانشگاه راهاندازی شده تا صاحبان صنایع به فراخور موضوع، در جلسه حضور یافته و مسائل پس از جمعبندی به سایر شوراها ارجاع شود.
وی اضافه کرد: برخی صنایع تصور دارند که دانشگاه برای آنها کیسه دوخته اما چنین نیست و در مواردی طرحهایی بدون حتی مراوده مالی انجام شده؛ گرچه پیوند اقتصادی بین صنعت و دانشگاه ضروری است.
ایرانی همچنین تصریح کرد: استفاده از ظرفیتهای خیرین که در بسیاری امور پیشگام هستند، میتواند در این زمینه موثر شده و افراد دارای دید باز، بهجای ساختمانسازی در یک طرح صنعتی یا پژوهشی مشارکت کنند.