ترویج فرهنگ کتابخوانی در گرو مشارکت همگانی
کاشان فردا ـ کتابخوانی فعالیتی ارزشمند و مهارتی اساسی است که پیش‌تر در جامعه ایرانی جایگاهی ویژه داشت، اما به تدریج به حاشیه رفت و به باور کارشناسان حاضر در میزگرد ایرنا، این شرایط تنها با عزم جدی و همگانی تغییر می‌یابد.
به گزارش ایرنا، برخورداری از درک و ارتباط بهتر با محیط پیرامون و جامعه، تقویت قوه رویاپردازی و ایده‌پروری، کمک به پرورش شخصیت‌های نوآور و کارآفرین، بهبود حافظه، آرامش بیشتر و سرگرمی از جمله مزیت‌های مطالعه‌ای عنوان می‌شود که به زبان ساده، نگاهی به جهان از دریچه ذهن پدیدآورنده اثر است.
ابتدایی‌ترین تعریف از سرانه مطالعه، میانگین مدت‌زمان مطالعه شخص در یک شبانه روز است. خواندن روزنامه یا حتی ساعت‌ها وقت‌گذرانی در فضای مجازی و قرارگرفتن در برابر مجموعه‌ای از داده‌ها شاید با این تعریف به‌نوعی در رده مطالعه جای گیرد، اما معنایش کتابخوانی نیست.
آن‌چه باید مورد توجه قرار بگیرد، کتاب‌هایی است که آگاهانه، از روی اختیار و با هدف گذران وقت یا افزایش آگاهی و تجربه، بدون اجبار مستقیم بیرونی از سوی فرد خوانده می‌شود.
آمارهای موجود در این زمینه اما به هیچ وجه دقیق و پژوهش‌پایه نیست و به باور کارشناسان، سرانه کتابخوانی در کشور با توجه به بررسی‌های موردی، شرایط چاپ و نشر، شرایط کتاب‌خانه‌های عمومی و مشارکتی یا حتی تجربه‌های شخصی مورد استناد قرار می‌گیرد.
نزدیک به سه هزار و 500 کتاب‌خانه با بیش از 41 میلیون نسخه کتاب افزون بر 10 درصد جمعیت را پوشش داده و در این میان استان‌هایی مانند تهران، اصفهان و خوزستان در صدر قرار دارند.
بر اساس سند 1404، باید در شاخص‌های کتاب‌خانه‌ای در زمره 15 کشور برتر جهان قرار بگیریم و از سوی دیگر مسئولان و کارشناسان امر از جمله در کاشان به‌عنوان چهارمین پایتخت کتاب ایران در سال 97، به‌رغم همه مسائل در یک مورد دیدگاه مشابهی دارند: با استاندارد هشت مترمربع فضای کتاب‌خانه‌ای به ازای هر 100 نفر و سرانه چهار کتاب به ازای هر یک نفر فاصله داریم.
مسیر تحقق این چشم‌انداز دشوار می‌نماید و علت‌های گوناگونی را هم برای پدیدآمدن این شرایط می‌توان در نظر گرفت که از جمله تنگناهای مالی خانوارها، مسائل حوزه چاپ و نشر، مشکلات فعالان فرهنگی و پدیدآوردندگان، تغییر ذائقه جامعه از خواندن به دیدن و شنیدن، رشد سریع فناوری‌های نوین، گسترش فضای مجازی و بسترهای چندرسانه‌ای است.
مسائل حوزه فرهنگ بر سایر حوزه‌ها اثر می‌گذارد و از آن‌ها هم تاثیر می‌پذیرد، اما در عین حال، ریشه حل مشکلات را هم در دل خود نهفته دارد؛ مقوله کتاب و کتابخوانی هم به‌عنوان زیرمجموعه حوزه فرهنگ از این قاعده مستثنی نیست.
ایرنا شهرستان کاشان بر این اساس میزگردی با عنوان «کتابخوانی و چالش‌های پیشرو» با حضور «احسان محمدی» رئیس اداره کتاب‌خانه‌های عمومی کاشان، مصطفی جوادی‌مقدم رئیس پیشین اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان و مولف طرح‌های پایتختی کاشان و محمد نظافتی از کارشناسان حوزه فرهنگ و هنر برگزار کرد.
دانایی در قفسه ها خاک می خورد
رئیس اداره کتاب‌خانه‌های عمومی کاشان میزان کتاب‌های امانتی را سالانه نزدیک به 160 هزار جلد عنوان کرد و گفت: 350 هزار نسخه کتاب در 10 رده شامل کلیات، روان‌شناسی، دین، علوم اجتماعی، زبان، علوم محض و کاربردی، هنر، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، کودک و کمک‌درسی داریم و افزون بر 14 هزار نفر عضو کتاب‌خانه‌ها هستند.
محمدی افزود: پیش‌تر ماهانه بیش از 13 هزار نسخه کتاب امانت داده‌می‌شد که از مهر امسال به 16 هزار نسخه افزایش یافته که نشان از بهبود سرانه کتابخوانی دارد.
وی بیان کرد: با این وجود کتاب‌های موجود به نسبت جمعیت افزون بر 365 هزار نفری شهرستان، بسیار اندک است اما همین نسخه‌های موجود هم آن‌چنان که باید خوانده نمی‌شوند.
محمدی تشریح کرد: آمار دقیق و رسمی در مورد سرانه کتابخوانی در کشور و کاشان، چهارمین پایتخت کتاب ایران وجود ندارد و عددهایی که از سوی برخی کارشناسان یا فعالان فرهنگی عنوان می‌شود، با واقعیت چندان سازگار نیست.
وی با اشاره به نمایشگاه کتاب کاشان یادآور شد: ناشران با انتظار فروش ۲ تا ۳ میلیارد تومانی،آمدند اما در نهایت نزدیک به ۳۰۰ میلیون تومات فروش داشتند که البته افزایش و کاهش فروش بسته به شرایط در نقاط مختلف کشور متفاوت است، اما به هر روی، نارضایتی کتاب‌فروشان برخی آمارها را زیر سئوال می‌برد.
رئیس اداره کتاب‌خانه‌های عمومی کاشان تاکید کرد: تقویت مناسبت‌ها، اجرای برنامه‌ها، تقویت اطلاع‌رسانی و تبلیغات برای آگاهی عموم مردم، از خدمات و فضاهای کتاب‌خانه‌ای می‌تواند در افزایش سرانه اثرگذار باشد چرا که در کنار پایتختی ایران، روستای دوست‌دار کتاب و شایسته تقدیر نیز در شهرستان داشتیم که مغفول واقع شدند.
وی در ادامه تصریح کرد: زیرساخت‌ها هم به‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته برای مطالعه فراهم نیست و بیشتر فضاها در هسته مرکزی شهرها متمرکزشده، در حالی که سایر شهروندان از جمله ساکنان مسکن مهر به‌دلیل بعد مسافت امکان بهره‌برداری از کتاب‌خانه‌ها را ندارند.
محمدی وجود 1۵ کتاب‌خانه عمومی نهادی، ۳ کتاب‌خانه عمومی مشارکتی فعال، و ۳ کتاب‌خانه مشارکتی نیمه‌فعال در این شهرستان را یادآور شد و افزود: زیربنای کتاب‌خانه‌های کاشان نزدیک به 11 هزار مترمربع، و استاندارد متناسب با سند چشم‌انداز 29 هزار مترمربع است.
وی بیان کرد: بر این اساس، سرانه فضا به ازای هر 100 نفر، نزدیک به ۳ مترمربع است که انتظار می‌رود تا سال 1404 به چهار تا پنج مترمربع برسد.
رئیس اداره کتاب‌خانه‌های عمومی کاشان اضافه کرد: تنها 2 باب از 6 باب کتاب‌خانه مشارکتی شهرستان در عمل فعال است و 2 باب هم در اختیار شهرداری است که هر کدام افزون بر 6 هزار جلد کتاب دارد، اما در عمل تعطیل هستند و پیگیری‌ها برای راه‌اندازی آن‌ها به‌جایی نرسید.
وی با تاکید بر لزوم تولیت امور از سوی نهادهای متولی برای پیشگیری از اقدام‌های غیرتخصصی گفت: کتاب‌خانه عمومی لتحر تنها طرح در دست اجرا است که با تخصیص ۳ میلیارد ریال اعتبار، 40 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
محمدی تصریح کرد: تامین زیرساخت‌های مورد نیاز می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در افزایش سرانه کتابخوانی داشته باشد و با توجه به این‌که فضاهای زیادی در شهر خاک می‌خورد، نیکوکاران می‌توانند مانند مدرسه، بیمارستان و مسجدسازی در این زمینه نیز پیشگام شوند و دولت نیز تامین تجهیزات و نیروی انسانی را بر عهده بگیرد.
وی در ادامه کاهش شدید شمارگان و شرایط بازار چاپ و نشر را یادآور شد و افزود: بخش اطلاع‌رسانی و تبلیغات باید مورد توجه بیشتر واقع شود چرا که در صورت تمایل مردم به کتابخوانی، بازار چاپ و نشر هم رونق بیشتری خواهد گرفت.
رئیس اداره کتاب‌خانه‌های عمومی کاشان ادامه داد: راه زیادی به‌رغم گام‌های برداشته‌شده پیشرو داریم و رویدادهایی مانند پایتختی کتاب ایران، سرآغازی برای شهرهایی مانند کاشان است تا راهی بسوی فردا بیابند.
وی اضافه کرد: ظرفیت‌های بسیاری وجود دارد و حتی در صورت تداوم مسیر، تمهید زیرساخت‌ها و اتصال حلقه‌های زنجیره به یک‌دیگر، باید به فکر پایتختی کتاب جهان باشیم؛ اما هنوز حوزه فرهنگ، کتابخوانی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از جایگاهی که باید برخوردار نیست.
پیشینه باشکوه مایه مباهات است، اما تنها افتخار به گذشته کارساز نیست
رئیس پیشین اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان و مولف طرح‌های پایتختی کاشان نیز گفت: برخورداری از پیشینه باشکوه مایه مباهات است، اما تنها افتخار به گذشته کارساز نیست و باید امید به آینده داشت و نسل جدید را به زندگی در شهر امیدوار کرد.
مصطفی جوادی با اشاره به قرا نداشتن حوزه فرهنگ جزو اولویت‌ها به دلیل وجود مسائل گوناگون در کشور افزود: نباید البته تصور داشت که اعتباری برای حوزه فرهنگ اختصاص داده نمی‌شود، بلکه به دلیل مسائلی مانند تعدد دستگاه‌ها، نهادها و سازمان‌های متولی حوزه فرهنگ، برخی موازی‌کاری‌ها، فقدان هم‌افزایی و برنامه‌های فاقد پایش، هدف‌ها محقق نشده و سرانه کتابخوانی سالانه کاهش می‌یابد.
وی تاکید کرد: کاشان در قلب کشور، همان‌گونه که در حوزه دین و مذهب می‌تواند هر روز شاهد یک رویداد جدید باشد، در حوزه فرهنگ و هنر نیز این توان را دارد و تمهیدها در این راستا پیوند جامعه با مسائل فرهنگی را تقویت می‌کند.
مولف طرح‌های پایتختی کتاب ایران، با اشاره به ضرورت توجه خانواده و مدرسه به مقوله کتاب و کتابخوانی از دوره کودکی خاطرنشان ساخت: آموزش در این سال‌ها بیشتر از پرورش مورد توجه قرار گرفته و این مسائل کمتر مورد توجه واقع شده است.
لزوم اولویت بخشی به حوزه فرهنگ و توجه به ظرفیت نیکوکاران
وی ادامه داد: افراد نیکوکار در کشور و از جمله کاشان ظرفیتی‌هایی نهفته هستند که باید با فرهنگ‌سازی، نذرها و وقف‌ها را به‌سوی حوزه فرهنگ و کتابخوانی هدایت کنیم.
جوادی تصریح کرد: سرمایه‌گذاری برای کتاب و کتابخوانی هزینه نیست و گسترش این فرهنگ در کنار سایر مزیت‌ها می‌تواند به کاهش آسیب‌های اجتماعی و بزه‌کاری نیز منجر شود.
وی همچنین به توزیع ناعادلانه اندک بودجه استانی اشاره کرد و افزود: برنامه‌های فرهنگی مانند پایتخت کتاب ایران تنها بر اساس بودجه‌های دولتی نبوده و سایر مجموعه‌ها از جمله شهرداری، آموزش و پرورش، بخش خصوصی و به‌ویژه ظرفیت خانه‌های تاریخی در این راستا به‌کار گرفته شدند.
ريیس سابق اداره فرهنگ و ارشاد کاشان بیان کرد: برگزیده‌شدن کاشان با عزم دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی به‌دور از وابستگی‌ها و مسائل سیاسی بر سر موضوع کتاب و همچنین ظرفیت‌های این خطه محقق شد، که شامل فرهنگ و ادب، تاریخ و تمدن، مشاهیر و ظرفیت‌های گردشگری، و بر فرهنگ مردم این خطه اثرگذار بوده است.
وی تصریح کرد: باید این باور در بین نیکوکاران ایجاد شود که ساخت کتاب‌خانه، مجتمع فرهنگی، اهدای کتاب و حتی کمک به چاپ یک کتاب برابر ساخت مسجد، مدرسه و مرکزهای درمانی ارزشمند است زیرا در صورت نهادینه‌شدن این باور از اعتبارهای دولتی بی‌نیاز می‌شویم.
سرانه مطالعه؛ ژاپن 90 دقیقه ایران؛ ۱۸ دقیقه
یک کارشناس حوزه فرهنگ و هنر نیز گفت: ایران اسلامی ظرفیت‌های زیادی داشته و شهری مانند کاشان همچنان فرهنگی و مردمانش کتاب‌خوان هستند، اما به علت‌هایی مانند سایه‌انداختن سایر مسائل بر حوزه فرهنگ، با استانداردها فاصله داریم.
محمد نظافتی افزود: برخی آمارهای جهانی سرانه مطالعه در ژاپن را 90 دقیقه، در انگلیس و اروپا 55 تا 75 دقیقه اعلام کردند که این آمار در ایران بین 2 تا 18 دقیقه تخمین زده‌می‌شود اما به هر روی نشان می‌دهد که برای داشته‌ها نیز برنامه‌ای نداریم.
وی با تاکید بر لزوم اجرای طرح‌های زیبای مرتبط با کتاب در پارک‌ها و خیابان‌ها بیان کرد: سوای کتاب‌خانه‌های با ساعت کاری مشخص، فضایی برای کتابخوانی در سطح شهر تعریف نشده؛ درحالی که کتاب‌خانه‌های 24 ساعته در کشورهای پیش‌رفته دایر است.
نظافتی اضافه کرد: باید به ازای هر 10 هزار نفر، یک کتاب‌خانه داشته باشیم که منطقه‌ای مانند کاشان با جمعیت افزون بر 365 هزار نفر امکانات موجودش با نیازها فاصله دارد.
وی به فقدان فعالیت فرهنگ‌سراهای تخصصی در کاشان اشاره و تاکید کرد: چنین فضاهایی باید در شهرها تقویت شوند، به‌ویژه که طرح‌های مسکن مهر بر جمعیت کنونی افزوده و باید متولیان حوزه فرهنگ نیز به نوبه خود در این زمینه ورود کنند.
نظافتی عنوان کرد: تعدد دستگاه‌های فرهنگی و موازی‌کاری هم به نوبه خود موجب شده تا مسئولیت‌ها به گردن دیگری انداخته شود و در نهایت طرح‌ها به سرانجام نرسد.
وی ادامه داد: گرچه مشکلاتی در زمینه چاپ و نشر نیز داریم، اما همین کتاب‌های موجود متقاضی چندانی ندارد که این مشکل در زمان نبود تنگناهای اقتصادی هم وجود داشت و می‌تواند از سیاست‌گذاری هم باشد.
این کارشناس فرهنگی افزود: نویسنده در این میان انگیزه‌ای برای فعالیت ندارد، چرا که پس از چند سال تلاش، کتاب به‌دلیل شرایط بازار قابل چاپ نیست؛ البته تسهیلاتی مانند بیمه نویسندگان ارائه می‌شود که باید تقویت شود و اطلاع‌رسانی مناسبی از این حمایت‌ها صورت گیرد.
وی تصریح کرد: مردم نیز به حقوق خود در حوزه فرهنگی واقف نیستند، از این رو در مواردی فشار افکار عمومی به طور نابه‌جا وارد می‌شود و در مواردی جامعه حقوق خود را پیگیری نمی‌کند که آموزش و آگاهی‌بخشی در این زمینه می‌تواند راه‌گشای برخی مسائل باشد.
نظافتی همچنین گفت: دولت باید با برنامه‌ها و تسهیلات تشویقی، شخصیت‌ها و شرکت‌ها را به حمایت از صنعت چاپ و نشر، نویسندگان و پدیدآورندگان ترغیب کند چرا که امروز در حوزه‌های فرهنگی از جمله کتاب و کتابخوانی زنجیره‌ها تکمیل نیست و الزامی هم در این زمینه وجود ندارد.
وی با اشاره به کاهش سرمایه اجتماعی تاکید کرد: همگان از دولت گرفته تا روحانیون در تریبون‌ها باید برای افزایش اعتماد بین سطوح مختلف جامعه تلاش کرده و در این شرایط بخشی از نذرهای مردمی نیز می‌تواند به سوی مقوله فرهنگ به ویژه کتاب هدایت شود.
کارشناس مسائل فرهنگی اضافه‌کرد: در دسترس قرارگرفتن نسخه‌های صوتی کتاب‌ها در شرایط زندگی پر مشغله امروزی دریچه‌ای دیگر به سوی جهان دانایی گشوده و افراد می‌توانند در روز بخشی از زمان بیکاری خود را با محتوای کتاب پر کنند.
وی تصریح کرد: نقاطی مانند کاشان همواره به‌عنوان منطقه‌ای فرهنگی درخشیده، اما نگاه جامعه به‌ویژه مسئولان در حوزه فرهنگ نیز هزینه‌ای بوده، در حالی که اثرهای فقدان این هزینه‌کردن‌ها سنجیده نمی‌شود.
نظافتی بیان کرد: رویدادی مانند پایتختی کتاب خوب است اما برنامه برای تداوم کار و جلب مشارکت سایر بخش‌ها و دستگاه‌ها نداریم، زیرا چنین جاافتاده که تنها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید عهده‌دار هر مساله فرهنگی باشد.
وی یادآور شد: برای پایتختی کتاب کاشان هیچ مجموعه دیگری حتی شورای فرهنگ عمومی برنامه‌ای درخور ارائه نداد، شهرداری هم بودجه نداشت؛ از این رو زحمت‌ها بر دوش چند نفر بود و برداشت لازم هم از این فرصت نشد.
این کارشناس تصریح کرد: کتابخوانی باید سوای شعارها، بر نگاه ما حاکم شود تا بتوانیم با روش‌های گوناگون این فرهنگ را ترویج کنیم؛ تبلیغات بازرگانی، مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی در آن شرایط به‌جای مسائل تجملی، با روش‌های نامحسوس به مقوله کتاب خواهند پرداخت.
نظافتی همچنین عنوان کرد: بودجه‌ریزی که با رای مجلس شورای اسلامی صورت می‌گیرد نیز نیازمند بازنگری اساسی است، همچنین با توجه به ورود فناوری‌های نوین، نیازمند قوانینی جدید بر اساس شرایط جامعه هستیم که با کمک نمایندگان باید پیگیری شود.
