مسجد «پنجه علی» ابیانه
کاشان فردا ـ «مسجد پنجه علی» در ورودی روستای ابیانه و در پای صخره‌ای سیاه‌رنگ مشرف به روستا واقع شده است.
این مسجد مستطیلی، و در محور شمالی ــ جنوبی بنا شده‌است. فضای اصلی مسجد در ضلع جنوبی قرار دارد و دارای طاقچه‌های چهارگوش در اطراف است و فضاها از طریق پنجره‌های مشبک به یک‌دیگر ارتباط می‌یابند. پوشش کلیه فضاها به‌صورت تیر و تخته است.
ساختمان مسجد از سه اتاق مربعی‌شکل به‌صورت ناپیوسته با درهای مجزّا از هم تشکیل شده‌است، که اکنون دو باب از اتاق‌های آن در حال تخریب است.
مهم‌ترین قسمت مسجد، مربوط به نمازخانه آن است. طول این اتاق 3/90 متر و عرض آن 3/56 متر است.
در این اتاق، یک فرورفتگی در داخل کوه وجود دارد، که روی آن جای چند انگشت، پا شبیه به انگشت پای چپ یک انسان مشاهده می‌شود. اهالی معتقدند این جای‌پا مربوط به جای‌پای حضرت علی(ع) است که از این مکان عبور می‌کرده و جای پای ایشان روی سنگ نقش بسته است.
این فرورفتگی، با یک پنجره چوبی مشبّک، که اهالی برای ادای حاجت بدان بند نیاز بسته‌اند، محصور شده است.
مردم ابیانه در گذشته در کنار این سنگ، شمع و چراغ روشن نموده و در این مکان طلب حاجت می‌کردند. هم‌اکنون نیز در کنار این جای‌پا حجم زیادی از ته‌مانده‌های شمع مشاهده می‌شود.
مردم ابیانه روایت می‌کنند که در اواخر دوره قاجاریه، در ابیانه سیل عظیمی آمده، که باعث ایجاد رودخانه‌ای در نزدیکی منطقه «گَهه بالا» شده‌است، و در آن زمان چوپانی به نام «اسماعیل» در این رودخانه یک تشت طلا پیدا می کند. چوپان تشت را به این قدم‌گاه آورده و در آن آب ریخته و به مردم آب می‌دهد که «نایب حسین کاشی» (۱) از راه رسیده و لگدی به تشت می‌زند و تشت طلا را در خورجین اسبش می‌گذارد.
گویا همین اسماعیل این مسجد را در این مکان ساخته یا به‌سازی کرده‌است. کتیبه‌ای نیز به نام او مربوط به سال 1322(قمری) در زیر سقف این مسجد دیده می‌شود.
به‌نظر می‌رسد، بنای فعلی در کنار همین سنگ و به دلیل تقدّس و احترام آن نزد اهالی بنا شده‌است. در روی یکی از تخته‌پوش‌های سقف مسجد، تاریخ ساخت بنا که مربوط به سال 1322 است، مشاهده می‌شود. به احتمال قریب به یقین بنای فعلی مسجد مربوط به اواخر دوره قاجاریه است.
روی تخته پوشش‌های سقف مسجد، تعدادی کتیبه دیده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها بدین شرح است:
«ساعی این مکان شریف اسماعیل خلف مرحوم مهدی سنه 1322»
«مگر صاحب‌دلی روزی ز رحمت
کند در حق درویشان دعایی.»
«بماند سالها این نظم و ترتیب
ز ما هر ذره خاک افتاده جایی.»
«هو الله تَعالی لَک اَلحمد وَ الشُکر یا ذَالعطا وَ صَلِّ عَلی المصطفی الا لالف ثَناء سَیَبقی خُطوطا وَ کنت تُرابا فیا ناظرا فیه قل لی دعاء کتبه العبد محمد ولد ملا حسین سنه 1322».
شبیه چنین جای‌پایی را می توان در زیارت‌گاه «بی‌بی مرضیه خاتون» در روستای قالهر، تپّه سوکه در شهر بَرزُک، و همچنین در قدم‌گاه صالح‌آباد و قدم‌گاه علی (ع) در بافت تاریخی کاشان مشاهده نمود.
مسجد «پنجه علی» در ۱۳۸۴/۱۲/۱۶به شماره 14925 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پانویس:
(۱) – نایب حسین کاشی پدر ماشاالله‌خان کاشی معروف به سردار کاشی، از جمله اشرار و یاغیان در دوره قاجاریه است که سالها در شهرها و روستاهای کاشان و اطراف به غارت و چپاول اموال مردم مشغول بوده و عاقبت در دوران وثوق‌الدوله غائله نایبیان کاشان پایان‌یافته و سرکردگان آن‌ها به دار آویخته شدند.
عباس حلواچی ـ کانال پژوهش‌های تاریخی و فرهنگی
