سیزدَه‌به‌دَر سنتی ایرانی
کاشان فردا – سیزده‌به‌در، سیزدهمین روزِ فروردین‌ماه و از جشن‌های نوروزیِ ایران است. در تقویم‌های رسمیِ ایران، بعد از انقلاب، به‌عنوان روز طبیعت نام‌گذاری شده است و از تعطیلات رسمی است.
برخی بر این باورند که در این روز باید برای راندن نحسی، از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند؛ اما برای اثبات اینکه ایرانیان قدیم هم این دیدگاه را داشتند، هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی وجود ندارد. بعد از سیزدَه‌به‌دَر، جشن‌های نوروزی پایان می‌پذیرد.
واژهٔ سیزده‌به‌در
مشهور است که واژه‌ی سیزده‌به‌در به معنای «درکردن نحسیِ سیزده» است؛ اما وقتی به معانی واژه‌ها نگاه کنیم، برداشت دیگری از این واژه می‌توان داشت. «در» به‌جای «دره و دشت» می‌تواند جایگزین شود. به‌عنوان مثال، علامه دهخدا، واژهٔ «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می‌داند:
چو هر دو سپاه اندر آمد ز جای
تو گفتی که دارد در و دشت پای
یکی از معانی واژهٔ «به»، «طرف و سوی» است؛ مانند اینکه می‌گوییم «به فروشگاه».
پس با نگاهی کلی می‌توان گفت واژه‌ی «سیزده‌به‌در» به معنای «سیزدهم به‌سوی در و دشت شدن» است که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سرکردن را می‌دهد.
نگاهی به ریشه‌ی اصلی جشن سیزده‌به‌در
روز طبیعت (سیزده‌به‌در) سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشک‌سالی «اَپوش» است؛ و از قبل از اشو زرتشت (۱۸۰۰ قبل از میلاد) مرسوم بوده، چنان‌که در کتاب «از نوروز تا نوروز» پژوهش و نگارش آقای کوروش نیکنام (نمایندهٔ مجلس زرتشتیان) ص ۴۱ و ۴۲ آمده.
سیزدهم روز از ماه فروردین، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد تیر یا تشتر که در اوستا، یَشتی هم به نام آن وجود دارد ایزد باران است و در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت برای اینکه ایزد باران در سال جدید پیروز شود و دیو خشک‌سالی نابود گردد، باید مردمان در نیایش روز «تیرایزد» از این ایزد یادکنند و از او درخواست باریدن باران نمایند.
در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی، سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می‌رفتند و به شادی و پای‌کوبی می‌پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می‌نمودند.
اکنون هم زرتشتیان از بامداد روز «تِشتَر» ایزد و فروردین‌ماه، سفره نوروزی را برمی‌چینند، خوردنی‌ها و مقداری آجیل و شیرینی‌های باقی‌مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می‌برند، و سبزه‌های موجود در سفره را با خود برمی‌دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه‌ها یا آب‌های روان می‌روند.
سبزه‌ی خود را در کنار جویبارها به آب روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی پربرکت و خرم داشته باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می‌پردازند. (توضیح: در اسطوره‌های ایرانی، ایزد باران همواره به‌صورت اسبی با دیو خشک‌سالی که دیو«اپوش» نام دارد در جنگ و مبارزه است و اگر «تیرایزد» پیروز شود، باران می‌بارد و چشمه‌ها می‌جوشند و رودها روان می‌گردند و سرسبزی را به ارمغان می‌آورند.)
دیدگاه‌هایی پیرامون نحس‌بودن سیزده
تاکنون هیچ تاریخ‌نگار و پژوهش‌گری دلیلی برای نحس‌بودن سیزده نوروز نیاورده است، بلکه وارون بر آن، بیشتر آن‌ها روز سیزده نوروز را بسیار نیکو و فرخنده (سعد) دانسته‌اند.
برای نمونه در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس‌بودن روزها وجود دارد که در آن برای سیزدهم نوروز که تیر روز نام دارد، واژهٔ سعد به معنی نیک و فرخنده آمده است.
برخی از پژوهش‌گران بر این باورند که باور به نحس‌بودن عدد سیزده، پیامدی است که از پیوند و همسایگی با جهان مسیحیت به زرتشتیان و پس از آنان به مسلمانان راه‌یافته است.
بنیاد این باور این‌گونه است که یهودای اسخر یوطی یکی از دوازده حواری مسیح، نقشه کشید تا وی را به مخالفانش تسلیم کند و قرار بر این گذاشت که هنگامی‌که وارد محفل مسیح شود، او را ببوسد تا دشمنان او از این راه او را شناسایی کنند و بدین‌سان مسیح دستگیر شد.
از آن‌جا که یهودای اسخر یوطی سیزدهمین فردی بود که به جرگه مسیح و یازده شاگرد دیگرش درآمده بود و با پیوستن نفر سیزدهم بود که مسیح گرفتار و محاکمه و مصلوب شد، عیسویان عدد سیزده را شوم و بدشگون می‌دانند.
بنابراین هیچ سندی وجود ندارد که مردمان نسل‌های پیشین از نحسی «سیزده» سخن گفته باشند و به دلیل اینکه عدد ۱۳ در برخی دین‌ها و فرهنگ‌ها بدشگون پنداشته می‌شود، در ایران نیز این توجیهِ بی‌پایه را به سیزده‌به‌در افزوده‌اند.
سبزه گره‌زدن
یکی از آیین‌های این روز، سبزه گره زدن است که بیشتر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره‌زدن سبزه به معنای گره‌زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانیم.
افسانه‌ی آفرینش در ایران و مسئله‌ی نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره‌ی کیومرث حائز اهمیت زیادی است. در اوستا چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است. گفته‌های حمزه اصفهانی در کتاب سنی ملوک‌الارض و الانبیا صفحات ۲۹–۲۳ و گفته‌های آثارالباقیه بر پایه‌ی همان آگاهی است که در منابع پهلوی وجود دارد.
مشیه و مشیانه که دختر و پسر دوقلوی کیومرث بودند، روز سیزدهم فروردین برای اولین‌بار در جهان باهم ازدواج نمودند.
در آن زمان چون عقد و نکاحی شناخته‌شده نبود، آن دو به‌وسیله‌ی گره‌زدن دوشاخه‌ی مورد، پایه‌ی ازدواج خود را بنا نهادند و چون ایرانیان باستان از این راز به‌خوبی آگاهی داشتند، آن مراسم را – به‌ویژه دختران و پسران دمِ بخت – انجام می‌دادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت می‌کنند و علف گره می‌زنند.
در مناطق کردنشین، در پایان روز سیزده‌به‌در ۱۳ عدد سنگ را به پشت سر پرتاب می‌کنند؛ بدین معنا که آرزو می‌کنند بلایا و نواحس از شخص دور شود و به ازای هر سنگ یک آرزوی نیک می‌کنند.
سیزده‌بدر در کاشان
سیزده‌بدر، جشن واقعی بهار است، طراوت و سرسبزی به طبیعت بازگشته و طبیعت نیز مردم را به‌سوی خود می‌خواند؛ و طبیعت و سبزی روح و روان هر شخصی را شاداب می‌سازد.
همدلی، صفا، صمیمت و کنارهم‌بودن و بیرون‌آمدن از خانه و پناه‌گرفتن در طبیعت، با طراوت و سرسبزی بهاری آن از مهم‌ترین اهداف سیزده‌بدر مردم کاشان است.
از گذشته‌های دور با آغاز بهار و ورود به سال جدید، و پس از چند روز دیدوبازدید و تبریک سال نو، مردم کاشان در روز «سیزده‌به‌در» برای تکمیل شادی خود و دور‌کردن غم و غصه و خمودگی و بهره‌گیری از طبیعت زیبا و لذت‌بردن از دشت و دمن و عرصه‌های طبیعی و تفرج‌گاه‌ها به شهرهای اطراف مانند نیاسر، قمصر، برزُک، مشهد اردهال و روستاهای اطراف و همچنین دشت‌ها و باغ‌ها رفته و کنار کانون گرم خانواده سیزده را بدر می‌کنند.
جنب‌وجوش در تهیه هیزم، بستن اجاق، بارکردن و پختن غذا و آش، جوش‌آوردن سماورهای زغالی و تهیه چای، خنده‌ها و شوخی‌ها و پرداختن به بازی‌ها و کاهی اوقات گره‌زدن سبزه از مناظر دل‌نشین سیزده‌به‌در می‌باشد…
به اعتقاد آقای محسن نیازی نویسنده و محقق؛ در قدیم در این روز هرکس تازه‌عروسی داشت، چادری سفید به سر او می‌کردند و به یک زیارت‌گاه یا امامزاده می‌بردند و این روز را با رفتن به دشت و چمن‌زار سپری و تعطیلات عید نوروز را به پایان می‌رساندند…
علی‌اکبر ارشدی ابیانه
کاشان نیوز
