کریسمس و رابطه آن با جشن‌های ایران باستان
کاشان فردا – «کریسمس» (زبان انگلیسی: Christmas) یا نوئل (زبان فرانسوی: Noël) جشنی است در آیین مسیحیت که به‌منظور گرامی‌داشت زادروز عیسی مسیح برگزار میشود.
بسیاری از اعضای کلیسای کاتولیک روم و پیروان آیین پروتستان، کریسمس را در روز ۲۵ دسامبر جشن گرفته و بسیاری آن‌را در شام‌گاه ۲۴ دسامبر نیز برگزار می‌کنند.
اعضای بیشتر کلیساهای ارتدکس در سراسر دنیا نیز روز ۲۵ دسامبر را به‌عنوان میلاد مسیح جشن می‌گیرند.
برخی از مسیحیان ارتودوکس در روسیه، اوکراین، سرزمین مقدس (ناحیه تاریخی فلسطین کنونی) و دیگر مکان‌ها، جشن کریسمس را در روز ۷ ژانویه برپا می‌دارند.
کلیسای حواری ارمنی طبق سنت منحصربه‌فردی، روز میلاد و همچنین روز غسل تعمید مسیح را هم‌زمان در روز ششم ژانویه جشن می‌گیرند.
ایام دوازده‌روزه کریسمس با زادروز مسیح در ۲۵ دسامبر آغاز گشته و تا جشن خاج‌شویان در روز ۶ ژانویه ادامه می‌یابد.
ایرانیان باستان پیش از ظهور زرتشت، میترا را می‌پرستیدند و همه‌ساله در بزرگ‌داشت، زادروز خورشید (مهر/میترا) که مصادف است با ۲۱ دسامبر، درازترین شب سال و شب آغاز اعتدال زمستانی، جشن‌هایی برگزار می‌کردند.
با ظهور زرتشت و گرویدن شاهان هخامنشی به این آیین، عناصر مربوط به پرستش میترا (میتراییسم) رفته‌رفته در آیین جدید ادغام شد. با این‌حال آیین میترا هیچ‌گاه به‌طور کامل از بین نرفت.
شاهان ایرانی سلسلۀ هخامنشی از داریوش (۵۲۲ تا ۴۸۶ ق.م) به بعد، با این‌که خود پیرو زرتشت بودند، پی دردسر نبودند و نمی‌خواستند با عقاید کهن مذهبی که هنوز بسیاری از مردم و اشراف، آن‌ها را عزیز می‌داشتند درافتند. به همین جهت، بسیاری از عقاید میتراییسم را نگاه داشته و در آیین زرتشت ادغام کردند.
میترا خدای خورشید و نور، با اهورامزدا خدای روشنایی تداعی شد و در تقابل با اهریمن خدای تاریکی قرار گرفت. شب یلدا یا شب میلاد میترا خدای نور نیز کماکان گرامی داشته می‌شد، با این استدلال که در پیکار مستمر بین نیروهای تاریکی و روشنایی، بزرگ‌ترین نبرد در چنین شبی رخ می‌دهد و در نهایت روشنایی پیروز میشود؛ ازاین‌پس روز درازتر و شب کوتاه‌تر میشود، گرما و نور رو به فزونی می‌‌نهد و سرما و ظلمت رو به کاهش و نیکی بر بدی و اهورامزدا بر اهریمن، چیره می‌گردد.
ایرانیان که آتش و حرارت را مظهر اهورامزدا خدای نور و نیکی می‌دانستند، در چنین شبی بیرون از منازل خود آتش روشن می‌کردند و در داخل، اعضای خانواده زیر حرارت کرسی کنار هم به شب‌زنده‌داری می‌پرداختند.
جالب اینجا است که درخت سرو یا «سرو یلدا» نیز به‌عنوان سمبل استقامت و پایداری در برابر سرما و تاریکی، در معابد میترا وجود داشت و در چنین شبی از آن استفاده می‌شد.
جوان‌ترها هر آرزویی داشتند به‌طور نمادین دور پارچه‌ای ابریشمی می‌پیچیدند و بر شاخه‌های سرو می‌آویختند. در پای درخت نیز هدایایی تقدیم میترا می‌کردند به این امید که آرزوهای‌ِشان را برآورده سازد.
چنین سنت‌هایی در پی جنگ‌های ایران و یونان رفته‌رفته به اروپا نیز راه یافت. آیین میترا به‌زودی در بسیاری از مناطق مریدانی پیدا کرد و معابد متعدد به‌افتخار میترا بنا شد.
با این‌حال احیای واقعی میتراییسم را در قرون دوم و سوم میلاد در امپراتوری روم شاهدیم. امپراتوران روم، میترا را که در ایران باستان مظهر وفاداری به پادشاه بود، بسیار باب طبع یافتند. بدین ترتیب میتراییسم به یمن امپراتوران روم و سربازان‌ِشان، در قرون ۳ و ۴ به‌عنوان مهم‌ترین رقیب آیین نوپای مسیحیت قد علم کرد و سخت در بین رومیان رواج یافت.
و اما با پیروزی کنستانتین امپراتور مسیحی در سال ۳۱۲ و گسترش مسیحیت در دنیای روم، سنت پرستش میترا رفته‌رفته رو به افول نهاد. بااین‌حال باورهای کهن دنیای باستان را نمی‌شد یک‌شبه ریشه‌کن کرد؛ بنابراین، آبای صدر مسیحیت در قرن چهار که به‌خوبی با اساطیر و فلسفۀ دنیای باستان آشنا بودند و بر اهمیتشان واقف، در این فضای آزاد جدید کوشیدند از سنت‌های قابل دفاعی چون جشن یلدا و آیین ظهور میترا به‌منظور گسترش مسیحیت استفاده کنند: آنان با جایگزین کردن عیسی به‌جای میترا، تمام شکوه و عظمت جشن ظهور میترا را به‌یک‌باره به واقعۀ تولد عیسی انتقال می‌دادند.
بدین ترتیب شب یلدا جشن ظهور میترا که پیشاپیش به‌خوبی در فرهنگ و باورهای دینی دنیای روم ریشه دوانده بود و قدمتی دیرینه داشت تا سال ۳۳۶ میلادی رسماً به‌عنوان زادروز مسیح یا کریسمس تعیین شد و میترا - منهای عناصر چند خداباورانه آن - جای خود را به مسیح داد.
این‌که چرا ۲۵ دسامبر انتخاب شد به‌درستی روشن نیست، اما رومیان به‌احتمال‌زیاد این روز را که آخرین روز جشن‌های نیمۀ زمستان بود، روز تولد میترا می‌دانسته‌اند.
علی‌اکبر ارشدی ابیانه – کاشان نیوز
از این نویسنده:
+ شب یلدا
