از طب سنتی سکولار تا توصیه‌های بهداشتی معصومین
کاشان فردا – آن‌چه قبل از تحولات علمی چند سده اخیر و پایه‌گذاری طب نوین، به عنوان دانش طب وجود داشته، طب سنتی لقب می‌گیرد.
طب سنتی شیوه درمانی عرفی است که به طول تاریخ زندگی بشر، سابقه دارد، زیرا در شرایطی که حیوانات و حشرات ویژگی‌های گیاهان موثر در زندگی را می‌دانند و از آن استفاده می‌کنند، چرا انسان هوشمند نداند؟
این طب در همه فرهنگ‌ها و تمدن‌های قدیمی وجود داشته و گاهی با دین و شریعت نیز آمیخته شده است.
یکی از جالب‌ترین نمونه‌های آن آمیختگی ویژگی‌های طبی «گمیز» یا ادرار گاو با آیین‌های طهارت زرتشتی است که به طرز اعجاب‌آوری در وندیداد یکی از قسمت‌های پنجگانه اوستا – کتاب مقدس زرتشتیان – بازتاب دارد.
با توجه به ساختار دین زرتشتی که پلشتی و ناپاکی‌ها را آفریده اهریمن می‌داند، به صورتی افراطی به طهارت انسان و محیط از عناصر ناپاک و کثیف تاکید می‌شود.
از میان مطهرات که عبارتند از آب، گمیز، خورشید، آتش، خاک و سگ‌دید،(۱) گمیز (ادرار گاو) اهمیت زیادی دارد و گاهی باید برای طهارت از حوضچه‌های چندگانه ادرار گاو عبور کرد.
بعید است کسی به سادگی به این نوع طهارت سخت‌گیرانه تن دهد. اما زنان چون بخش آسیب‌پذیر جوامع سنتی بوده‌اند، این قوانین سخت‌گیرانه در مورد آن‌ها انجام می‌شده است.
یکی از این مناسک سخت و غیر انسانی که در این دین واجب بود، بر سر زنان بارداری می‌آمد که فرزند مرده به دنیا می‌آوردند، چون مرده بدترین پلیدی به حساب می‌آمد و باید اندرون زن با مهم‌ترین مطهر یعنی ادرار گاو تمیز شود، لذا به جز آن که این زنان نگون‌بخت باید برای مدتی از مردم دوری می‌کردند، تنها خوراک آن‌ها در این مدت طولانی ادرار گاو بود تا این نوشیدنی ناگوار درونشان را تطهیر کند. (۲)
اهمیت گمیز در طب اقوام آریایی به حدی است که حتی امروزه نیز مردم هند برای رهایی از ویروس کرونا در صف‌های طولانی می‌ایستند تا ادرار گاو بخورند، که به زعم آن‌ها کارساز و بلکه شفابخش است.
طرح این مسئله برای خواننده شاید چندش‌آور باشد و برای برخی اسباب استهزای این ادیان، حتی اگر این استهزاکننده یک مسلمان سنت‌گرا و از قضا پایبند به طب سنتی یا اسلامی باشد، باز هم قابل درک است.
اما چه خواهد گفت وقتی در منابع طب سنتی و یا به اصلاح طب معصومین ببیند که بر فایده‌بخش بودن ادرار گاو و گوسفند و شتر تاکید شده و از قول معصوم آورده‌اند که فرموده است؛ ادرار شتر برای رفع تنگی نفس خوب است و من آن را خورده‌ام و تاثیر دیده‌ام. (۳)
طبعا منطقی نیست که یک شیوه مشخص رفتاری مانند استفاده دارویی یا بهداشتی از ادرار گاو برای جامعه زرتشتی و هندویی مایه استهزا و برای ما مایه شفا و عین علاج باشد.
چه پاسخی منطقی برای حل چنین تعارضی وجود دارد
این مسئله پاسخ ساده‌ای دارد و آن این‌که در قدیم ادرار حیوانات و حتی ادرار انسان خاصیت داروی داشته است، حال یا این باور مبنای بهداشتی و طبی دارد یا مبنای جادویی و تعویذی که به نظر اولی دست‌تر باید باشد، چون حتی در دوره معاصر نیز در کاشان، از ادرار کودک برای پماد (زفت‌آب) استفاده می‌کرده‌اند.
گرچه اهمیت داروئی این مایع قلیایی در دین زرتشتی تبدیل به آیینی سخت و بی‌منطق شده است، ولی به هر روی این یکی از انواع مهم طبابت در دنیای قدیم بوده و باید بررسی شود واقعا کمک حال بیمار بوده یا به ضرر آن؟
اما قدر مسلم این است که معصومین شیعه یا دیگر بزرگان ادیان و فرهنگ‌ها بر اساس دانش‌های موجود عصر خود به سوالات و مشکلات پرسش‌گران پاسخ می‌دادند و لذا این امور نه تنها جنبه دینی ندارد، بلکه حتی نفی فایده بخش‌بودن آن توسط طب جدید نیز خللی در جایگاه معصوم وارد نمی‌کند، چون این روش امری عرفی و معمول و به تعبیری سکولار در دنیای آن روز بوده است و ربطی به دین و کنش‌های دینی ندارد.
همه این‌ها به شرطی است که ما اساسا قائل شویم که طب اسلامی نداریم، و این سخنان معصومین (البته اگر نسبتش با معصوم اثبات شود که غالبا اینطور نیست)، صرفا بیان شیوه‌های معمول درمان در زمان معصوم است و دانش معصوم در این باره ربطی به جایگاه معنوی و ارشادی وی به عنوان پیشوا و معلم دین ندارد.
به بیان دیگر باید از این‌گونه سخنان و توصیه‌های عرفی معصومین تقدس‌زدایی کرد، تا نوع نگاه به این سخنان و داوری درباره آن‌ها امری معمول تلقی شود و چالش‌های کلامی و اعتقادی هم در پی نداشته باشد.
پانوشت‌ها:
(۱) مشهدی نوش‌آبادی و رجبی گوندره، آیین‌های طهارت در دین زرتشتی، مجله تاریخ اسلام و ایران، ش ۱۸، ۱۳۹۲، ص ۶۹ تا ۸۷
(۲) وندیداد، ۵/ ۵۱
(۳) نگاه کنید به حر عاملی، ۱۳۹۰، وسائل‌الشیعه، ج۳. ص ۴۱۰ و ۲۵ ؛ شکری، ۱۳۹۹. طب الصادق، ص ۵۵
محمد مشهدی ـ کانال پی آواز حقیقت
از این نویسنده:
+ سیلک، سیاه‌الک، سیاله؛ گمانی در نام‌گذاری «سیلک»
