مسجد علی نوش‌آباد
کاشان فردا – محراب مسجد علی نوش‌آباد یکی از یادگارهای مهم دوره سلجوقی منطقه کاشان و آران و بیدگل است.
این محراب از نوع محراب‌های گچی بسیار نفیس این دوران و شبیه به محراب مسجد میان ده قمصر و محراب مسجد کوچه میر نطنز است.
«سجادی» در کتاب سیر تحول محراب در ایران، این محراب را با توجه به سبک هنری و مقایسه با انواع دیگر محراب‌ها، متعلق به نیمه اول قرن ششم هجری می‌داند. بر این اساس می‌توان گفت که این محراب همزمان با منار مسجد جامع نوش‌آباد ساخته شده است.
بخش زیادی از این محراب حدود نیم قرن پیش بر اثر بی‌مبالاتی و برای ایجاد درگاه ورودی به بخش جنوبی مسجد، تخریب شده و تنها قسمت‌های بالایی آن باقی مانده است.
با این اوصاف هنوز بخشی از طرح‌ها و نقوش متنوع گل و بوته و اژدر، و کتیبه‌های چندگانه آن بر جای مانده است.
بر بالای محراب به خط دیوانی عبارت «لا اله الا الله» و «محمد رسول الله» گچ‌بری شده است.
در دور تا دور محراب، بخشی از سوره “هود” در میان نقوش گل و بوته به چشم می‌خورد. در هلالی داخل محراب به خط کوفی حدیث عشره مبشره با ظرافت نوشته شده است. این حدیث نبوی از احادیث معروف اهل سنت است و موضوع آن بشارت بهشت به ده تن از صحابه از جمله خلفای راشدین و طلحه و زبیر است که اسامی آن‌ها در متن آمده است، اما شیعه سندیت این حدیث را زیر سوال می‌برد.
مسجد علی نوش‌آباد در مرکز محله توی‌ده و در جنب ورودی شماره ۲ شهر زیرزمینی واقع است.
این مسجد دارای ۲ شبستان زیرین و فوقانی و ماذنه است. شبستان تحتانی جهت نماز در ایام سرد سال، و ایوان و شبستان فوقانی جهت ایام تابستان بنا شده که امروز کمتر از آن استفاده می‌شود.
در بام مسجد نیز ماذنه آجری دارای تزئینات آجر ساده و لعابدار از دور خودنمایی می‌کند.
در اثر تغییرات زیاد، محراب مسجد که جانب جنوب و جلو مسجد قرار داشته اکنون در شمال و عقب مسجد قرار دارد. در واقع کوچه شمالی و مغازه‌های خبازی که اکنون تخریب و جزو کوچه شده است، در قدیم جزو شبستان مسجد بوده و جزو موقوفات مسجد به حساب می‌آید.
توسعه مسجد به جانب جنوب بوده و عمده شبستان تحتانی در اواخر دوره قاجاری به جنوب مسجد افزوده شده و محراب سلجوقی در پشت آن قرار گرفته است.
علی شریف در کتاب راهنمای آثار تاریخی کاشان به منبر چوبی مسجد علی نوش‌آباد اشاره کرده و آن را از سده هفتم هجری می‌داند، اما امروزه از این منبر هیچ اثری بر جای نمانده است.
کتیبه‌ای سنگی از سال ۱۰۰۳ هجری که بر گرد آن صلوات کبیره نوشته شده، در مسجد قرار دارد که بر ساخت محرابی از دوره صفوی دلالت می‌کند، اما اثری از محراب نیست.
در مقابل هشتی ورودی مسجد یک درخت گز وجود دارد که مردم نسبت به آن اعتقاد دارند و بر آن دخیل می‌بندند و در گذشته در پای آن آش نذر می‌کردند؛ نشانه‌ای از باور مردم به قداست عناصر طبیعی.
گفته می‌شود تخم این درخت را سیل آورده و ما می‌دانیم گیاهان سیل‌آورده، نوعی موهبت الهی تلقی شده و ایجاد قداست می‌کند.
پس از ثبت مسجد علی در میراث ملی چند بار مرمت‌هایی بر روی آن صورت گرفته اما هنوز ایوان فوقانی در معرض آسیب جدی است و بخشی از سقف آن دچار شکاف و ریزش شده است.
سازه فلزی با سقف شیروانی نامتجانسی نیز در سال‌های اخیر بر حیات جنوبی مسجد افزوده شده، که آسیب زیادی بر منظر این اثر ۹۰۰ ساله وارد نموده است و باید فکری به حال آن بشود.
مسجد علی در نزدیکی مسجد جامع نوش‌آباد، دو اثر مهم دوره سلجوقی و از جمله یادگارهای منحصر به فرد منطقه است که نیازمند مراقبت و توجه بیشتر از سوی اهالی محل و مسئولان مربوطه است.
اطلاعات بیشتر درباره این مسجد را می‌توانید در کتاب «نوش‌آباد در آیینه تاریخ، آثار تاریخی و فرهنگ» و «سیر تحول محراب» پی بگیرید.
محمد مشهدی نو‌ش‌آبادی سایت انوش‌آباد
از این نویسنده:
+ سیلک، سیاه‌الک، سیاله؛ گمانی در نام‌گذاری «سیلک»
