با «سیلک» همان کاری را می‌کنیم که با «دکتر ملک» کردیم
کاشان فردا – هفته پیش باستانشناس بزرگی را از دست دادیم که به او لقب «ملک باستانشناسی ایران» داده بودند. کسی که آخرین کاوش‌های ماندگارش را در کاشان انجام داد و به کشفیات بزرگی برای تاریخ کاشان رسید. اما سال‌ها با بی‌مهری مسئولان مواجه شد و دیگر هیچ‌وقت به کاشان سفر نکرد.
دکتر صادق ملک شهمیرزادی زمانی به تپه‌های سیلک کاشان پا گذاشت که این تپه‌های باستانی تبدیل به زمین فوتبال و پیست موتورسواری شده بود و شب‌ها هم در تصرف حفاران غیرمجاز و مال‌خرهای آثار تاریخی شده بود.
سال ۱۳۸۰ بود که سید محمد بهشتی، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، از دکتر ملک خواست تا برای پروژه احیا و نجات‌بخشی سیلک به کاشان بیاید. اما ملک شهمیرزادی پا گذاشتن بر تپه‌هایی را که هفتاد سال پیش از آن باستانشناس بزرگی چون رومن گیرشمن کشف کرده بود را سخت می‌دانست.
او در این‌باره گفته است: «زمانی که انجام پژوهش نجات‌بخشی در سیلک توسط سیدمحمد بهشتی و ناصر چگینی به من پیشنهاد شد، با وجود آن‌که تجربیات خوبی از کاوش میدانی و اطلاعات درخور توجهی از سیلک داشتم، ترسیدم که به این محوطه بروم، زیرا باستان‌شناسان خیلی مشهوری مانند گیرشمن قبلا در سیلک کار کرده بودند. به همین دلیل، دنبال بهانه بودم تا این کار را نکنم، پس چند شرط گذاشتم که در کمال ناباوری همه پذیرفته شد.»
بیشتر بخوانیم:
+ نام «ملک‌شهمیرزادی» بر تارک علم و فرهنگ این مرز و بوم خواهد درخشید
تیم کاوش‌های باستانشناسی دکتر ملک از ۱۰ دی ۱۳۸۰ تا ۱۰ دی ۱۳۸۴ در سیلک به کاوش پرداختند و در این دوره بررسی باستانشناسی دشت کاشان و دامنه‌ی کوه‌های کرکس به شعاع ۳۰ متر به مرکزیت سیلک، با مطالعه‌ی حوزه‌های مختلف زمین‌شناسی، انسان‌شناسی، گیاه‌شناسی، زمین‌شناسی اقتصادی، معدن، معماری، زلزله‌شناسی، حفاظت و مرمت آثار، مطالعات گیاه‌های دارویی، طراحی اشیا و آثار، حفاظت در حین و پس از انجام کاوش پیگیری شد.
این تیم با حضور ۱۶ متخصص ایرانی و خارجی و به‌طور کلی، ۴۰ نفر انجام شد و حاصل آن چاپ شش کتاب بود. در میان نتایج کاوش‌ها کشف زیگورات سیلک به عنوان قدیمی‌ترین زیگورات در مرکز ایران، کشف رودخانه باستانی در میان دو تپه شمالی و جنوبی و کشف قدیمی‌ترین روستای محصور در مرکز ایران در تپه شمالی، از بزرگ‌ترین دستاوردها بود.
آزادی ساختوساز مانع از ادامه کار دکتر ملک شد
اما دلیل ادامه‌نیافتن کاوش‌های سیلک در تمام این سال‌ها به سرپرستی دکتر ملک چه بود؟ شهمیرزادی در مصاحبه‌ای که سال ۱۳۹۱ با ایسنا انجام داد گفته بود از ۱۰ دی‌ماه ۱۳۸۴ دیگر پایم را به کاشان نگذاشتم، زیرا فعالیت‌هایی برای آزادشدن ساختوساز در آنجا درحال انجام بودند.
او در ابتدای طرح نجات‌بخشی سیلک در سال ۸۰، خرید و فروش زمین و حتا دیوارکشی را به‌طور کل در آنجا ممنوع کرد و برای مردم توضیح داده شد که اینجا عرصه و حریم سیلک است و هیچ کسی حق ساختوساز یا درخت‌کاری ندارد. در همین راستا دکتر ملک نخست طرحی در سه مرحله برای سیلک تهیه کرد. در هر مرحله، پنج فصل کاوش باید انجام می‌شد که فقط مرحله‌ی نخست آن اجرایی شد. در آن طرح، بعد از پایان مرحله‌ی سوم کاوش باید یک مدرسه‌ی میدانی برای باستانشناسی ایران در این مکان ایجاد می‌شد.
با پایان دوره نخست و شروع ساخت‌وسازهای غیرقانونی در حریم سیلک، دیگر حضور ملک شهمیرزادی در کاشان محقق نشد و برنامه پنج ساله دوم و سوم هم ادامه نیافت.
یکی از اعتراضات دکتر ملک در کاشان کشیدن سیم خاردار به دور دو تپه جنوبی و شمالی سیلک بود که این پیام را برای مردم و مسئولان داشت که حریم تپه‌های سیلک تنها همین دو نقطه هستند و می‌توان در اطراف آن ساختوساز غیرقانونی کرد و بعد با پرداخت جریمه به شهرداری، امتیاز آب و برق و گاز هم دریافت کرد.
بی‌توجهی به حریم‌های سیلک در حالی صورت گرفت که به گفته این باستانشناس تا ۱۰۰ سال دیگر هم می‌توان در سیلک کار باستانشناسی انجام داد.
به گفته دکتر ملک در فصل سوم کاوش در محوطه‌ی سیلک کار تعیین عرصه و حریم محوطه انجام شد و آن زمان، همه‌ی اسناد این اقدام را در پایگاه سیلک به‌عنوان سند گذاشته شد، اما بعدها گفتند این اسناد گم شده است.
فنس‌کشی و نصب سیم خاردار در اطراف دو تپه سیلک پس از پایان مرحله نخست کاوش‌ها در اطراف سیلک آغاز شد و این امر بود که باعث اعتراض دکتر ملک شهمیرزادی و انصراف او از ادامه کاوش‌ها شد.
در مصاحبه‌‌هایی که سال ۹۱ انجام شد در این باره گفت: «فنس‌کشیدن یعنی محدود کردن و محدود کردن محوطه‌ی سیلک عملا یک زیان بزرگ باستانشناسی است. وقتی از حدود پنج سال پیش، دور محوطه را فنس کشیدند و هیچ عکس‌العملی دیده نشد و بعد از این مدت، هیچ صدایی از هیچ کسی درنیامد، اکنون گام دیگری در این زمینه می‌خواهد برداشته شود.»
او همچنین تاکید کرد که اگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اقدام عاجلی نکند و این بازی سیم خاردارکشی را برنچیند، به‌طور قطع، فروش زمین‌ها و ساختوساز آغاز خواهد شد و از آن پس برای رفتن به تپه‌های ثبت‌شده در فهرست آثار ملی، باید از مردم اجازه گرفت.»
این باستانشناس ۱۰ سال قبل هشدار داده بود مسئول تخریب تپه‌ی «شورآور» با بلدوزر، تقسیم زمین‌های سیلک و کشیدن آب از آن‌ها با موتور آب، ساخت یک ویلا در وسط دو تپه و کنار آثار رودخانه‌یی متعلق به هفت هزار سال پیش که حتا شهرداری به این ویلا امکانات آب، برق، گاز و تلفن داده است، کارشناسان میراث فرهنگی کاشان‌اند و این کارها باعث می‌شود مردم سیلک را که منبع گاه‌نگاری باستانشناسی ایران است، نشناسند.
امروز پس از فوت کسی که تاریخ کاشان را با نام سیلک زنده کرد و اجازه نداد این تپه‌ها نابود شوند، اهمیت اصرار او بر حفظ حریم‌های یک محوطه تاریخی را می‌توان متوجه شد.
ما با سیلک همان کاری را کردیم که با دکتر ملک کردیم. دور تپه‌ها فنس کشیدیم، چند پروژکتور نصب کردیم و در مناسبت‌های مختلف با آن عکس گرفتیم. یک خیابان فرعی را هم به نام دکتر ملک شهمیرزادی کردیم و به گمان خودمان دین مردم کاشان ادا شد. اما در واقعیت سیلک سال‌هاست با بی‌مهری در معرض ساخت و ساز غیرقانونی است و برای نجات‌بخشی و آزادسازی این حریم‌ها نمی‌توان هیچ امیدی داشت و طرح‌های شهرداری و میراث تنها نوش‌دارویی پس از مرگ سهراب است.
افسوسی که باقی می‌ماند این است که با وجود هشدارهای کارشناسان و دلسوزان میراث، چقدر برای حفظ حرایم آثار تاریخی کاشان اهمیت قائل هستیم؟ تا چه حد از ساختوساز در اطراف بناهای تاریخی جلوگیری می‌شود؟ آیا فکر کرده‌ایم نابودی حرایم این آثار تاریخی، تیشه به ریشه کاشان می‌زند و سال‌ها بعد چیزی از این بناها برای آیندگان باقی نخواهد گذاشت؟ وضعیت امروز ساختوساز در جوار خانه بروجردی کاشان، تخریب خانه‌های مقدم و وثقی برای ساخت پارکینگ چارسو و … مشابه همان فنس‌کشی به دور تپه‌های سیلک در دهه هشتاد شمسی است.
منابع:
https://www.isna.ir/news/8412-05611/
https://www.isna.ir/amp/8512-05576/
مطهری حاجی‌زاده – کاشان نیوز
از این نویسنده:
+ صندوق کارآفرینی امید، رفع موانع تولید یا ایجاد موانع؟
