پرسه‌زنی در خانه بنی‌کاظمی
کاشان فردا – مهدیار زمزم / معماری خانه‌های تاریخی مرکز ایران خیلی غلط‌اندازند. از بیرون سربه‌زیر و مظلوم به نظر می‌آیند؛ ولی امان از داخلشان. آدم هشتی را که رد می‌کند، تازه می‌فهمد معمارهای قدیم چه اعجوبه‌هایی بوده‌اند.
همه دیده‌ها و شنیده‌های من از خانه بنی‌کاظمی خلاصه می‌شد در گچبری شیر و خورشید نشسته بر تاج شاهنشین که از معبر کوشک صفی پیداست و تاریخچه مکتوب علی آقای بنی‌کاظمی از خانه پدریشان.
روز جمعه فرصتی شد تا به یمن حضور استاد صادق میری در کاشان و قصد ایشان برای عکاسی از این خانه، پا به حریمش بگذارم.
مالک فعلی، سه خانه بنی‌کاظمی، حسینی و حشمت‌الله‌خان عامری را که در مجاورت بلافصل با یکدیگر هستند، به قصد احیا و احداث یک مجموعه بزرگ گردشگری-هنری خریداری کرده است.
علی‌آقا بنی‌کاظمی در شماره سوم «نامه کاشان» و همچنین در کتاب «ماتیکان کاشان» می‌نویسد که خانه در ابتدا متعلق به محمدحسن‌خان رخت‌دار؛ حاکم کاشان در عصر ناصری بوده است. از او تنها یک فرزند می‌ماند به نام مریم. وارثِ نوجوان پس از مدتی در مخارج خانه به آسید آقای حسینی مقروض می‌شود و فقط برایش یک راه می‌ماند؛ ازدواج با این مرد متأهل و عیال‌وار.
چندی می‌گذرد و حاجی حسینی عیال و اولادش را به این خانه می‌‌آورد و دو زن با یکدیگر سازگاری نمی‌کنند. آقای تاجر قول می‌دهد تا خانه‌ای مشابه و درخور، مخصوص مریم بسازد و به عهدش وفا می‌کند. این خانه جدید تا امروز به همان نام حسینی باقی می‌ماند. خانه قدیم هم چون بعدها به مالکیت محمدآقا بنی‌کاظمی در می‌آید، به نام این خانواده ثبت می‌شود. سرگذشت این دو اثر تاریخی برای مبلغان تعدد زوجات صد نکته دارد!
سرسرای شاهنشین خانه بنی‌کاظمی زیادی مرتفع است یا حداقل من چنین احساسی کردم. آدم در برابر عظمتش احساس حقارت می‌کند. به نظرم شیر و خورشید گچی تجسم‌یافته بر مرتفع‌ترین قسمت خانه – گذشته از همه مضامین پیدا و پنهانش- به پیوند میان صاحب و سازنده اولیه خانه با نهاد قدرت اشاره می‌کند.
دیواره‌های حیاط تزئینات منحصر به‌فردی دارد. تصاویری از شیر، روباه و غاز و آدم‌هایی نشسته بر صندلی و قرارگرفته در پشت میز که نظیرش را تا به حال در خانه‌های دیگر ندیده‌ام، نشانه‌هایی از باورهای عامه و ظواهر تمدن مدرن و مخصوص طبقه مرفه هستند.
داستان بعضی از تجار هم با روباه غریب است. بروجردی روباه را با تسبیحی در دست، بر سر در خانه نشانده و مالک این بنا بر دیوارهای داخلی حیاط منزلش؛ خدا می‌داند که با به تصویرکشیدن این حیوان و مکرش دنبال یادآوری چه نکته‌ای برای خود یا نیش و کنایه زدن به چه کسانی بوده‌اند.
در سردابه هم تصویر قرینه دو زن که آهو در بغل گرفته‌اند با تکنیک شیارِ گچی حک شده است. حوض‌خانه وضعیتی دیگر دارد؛ بر فراز سه‌دری ورودی آن آیه‌های قرآن نقش بسته است و همین‌طور بر دیوارهایش. خلاصه اینکه سیاست، دین و لذت در چهار گوشه خانه رؤیت می‌شود.
وضعیت خانه یادآور مَثَل «تا گوساله گاو شود، دل صاحبش آب شود» است. هنوز خیلی کار دارد تا به سرانجام برسد. مدیر پروژه؛ آقای وطنخواه به حیاط سوم که همان خانه حشمت‌الله‌خان عامری باشد می‌بردمان. او می‌گوید که این حشمت‌الله، پسر ابراهیم‌خلیل‌خان عرب‌عامری بوده که سرنوشت، خانه‌اش را از مجموعه عامری جدا و به مجموعه بنی‌کاظمی ملحق کرده است. خانه حشمت‌الله‌خان به دلیل دوباره‌سازی خاصش ابدا به دلم ننشست؛ البته باید نتیجه نهایی را دید و قضاوت کرد.
از این نویسنده:
+ مرد ادب در خانه ابدیت سکنی گزید
کاشان فردا را در اینستاگرام دنبال کنیم: https://www.instagram.com/kashanefarda.ir
