91 درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود
دستورالعمل ارتقاء سامانه‌های آبرسانی کشور پس از ساعتها بحث و تبادل نظر، سرانجام نهایی شد. همزمان با این رویداد، با «علی سیدزاده» مدیرکل دفتر مدیریت مصرف، خدمات مشترکین و کاهش هدررفت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، در باغ فین کاشان به گفتگو نشستیم و از او درباره نشست کارگروه ملی هدررفت واقعی، تأثیر دستورالعمل نهایی شده بر کاهش میزان آب بدون درآمد و وضعیت منابع آبی ایران به گفتگو نشستیم.
او در این گفتگو کاشان را یکی از بهترین شرکتهای آبفای کشور در کاهش آب بدون درآمد دانست و گفت این شهرستان ظرفیت لازم برای اجرای دستورالعمل ارتقاء سامانه‌های آبرسانی را دارد.
ضرورت کاهش الگوی مصرف و ناگزیر بودن کشور در استفاده از ظرفیت پسابها، از دیگر موضوعاتی بود که در این گفتگو به آن پرداخته شد.
متن کامل سخنان سیدزاده پیش روی شماست:
در دو روز حضور شما در کاشان چه اتفاقی رقم خورد؟
در این دو روزی که خدمت عزیزان آب و فاضلاب کاشان بودیم، نخبگان صنعت که عضو کارگروه هدررفت آب کشور هستند، از سراسر کشور در کاشان حضور پیدا کردند. محور اصلی این کارگروه تدوین دستورالعملی بود که به ارتقا بهره‌وری آب در شبکه‌های توزیع کمک می‌کند.
یکی از نیازهای کشور و شرکتهای آب و فاضلاب، اقدامات مؤثر در شبکه‌های توزیع آب به‌منظور توزیع بهینه، مدیریت علمی و برنامه‌ریزی در راستای اهداف است. بهره‌ور شدن شبکه‌های توزیع آب نتیجه این اقدامات است.
جلسات کارشناسی متعدد و فشرده‌ای برگزار شد. اعضای کارگروه نکته نظرات خود را بیان کردند و این نقطه نظرات بررسی و اصلاح شد. سه تن از اساتید دانشگاه در این کارگاه حضور داشتند و ما از پتانسیل و دانش دانشگاهیان نیز استفاده کردیم. این دستورالعمل در شرکت مهندسی کشور بعد از طی مراحل اداری، به کلیه شرکتهای آب و فاضلاب ابلاغ می‌شود.
در یکی از مصاحبه‌هایتان گفته بودید به طور متوسط ۱۵ درصد آب در شبکه‌های توزیع هدر می‌رود. این دستورالعمل چند درصد به کم‌شدن این رقم کمک می‌کند؟
این دستورالعمل‌ها به ما می‌گوید ما به چه شکلی و چگونه فعالیت‌های مرتبط در شرکتهای آب و فاضلاب را راهبری و هدایت کنیم تا به نتیجه مورد انتظار که همان ارتقا یا افزایش بهره‌وری است برسیم. یکی از شاخصهای سنجش بهره‌وری در شبکه‌های توزیع آب هدررفت آن است.
در حال حاضر در کشور ایران میانگین هدررفت واقعی آب در شبکه‌های توزیع حدود ۱۵ درصد است. قطعاً این دستورالعمل و دستورالعمل‌های مشابه و اجرای صحیح آن و همچنین نظارت بر اجرای صحیح آن گام‌به‌گام در کاهش این هدررفت واقعی مؤثر است. اینکه میزان آن چقدر خواهد بود پس از پیاده‌سازی و سنجش مشخص می‌شود.
استانهای کشور، زمینه لازم برای اجرای این دستورالعمل را دارند؟
در این دستورالعمل‌ها ایده‌آل را تعریف می‌کنیم. سطح شرکتهای آب و فاضلاب متفاوت است؛ اما وجود این دستورالعمل کمک می‌کند که دانش فنی و علمی در اختیار مدیران و کارشناسان قرار گیرد تا بدانند باید چه‌کار کنند، نقشه راه آنان چیست و چگونه باید فعالیت ها را هدایت کنند. با تلاش بیشتر و در اختیار گذاشتن امکانات و تجهیزات می‌توان این دستورالعمل را در شبکه‌های توزیع آب پیاده‌سازی و اجرایی کرد.
شرکت آبفای کاشان ظرفیت لازم برای اجرایی کردن این دستورالعمل را دارد؟
در شرکت آب و فاضلاب کاشان اقدامات مؤثر و مفیدی در زمینه مدیریت توزیع آب در شبکه‌های شهری و روستایی انجام شده است. رتبه آب و فاضلاب کاشان رتبه بسیار خوبی است و جز سه شرکت برتر در کنترل و مدیرت هدررفت آب در کشور است.
در مقایسه با میانگین کشوری، وضعیت هدررفت آب در کاشان نیز پایین است. این نتیجه اقدامات، فعالیت‌ها و زحماتی بوده که در شرکت آب و فاضلاب کاشان انجام شده است. مدیران این شرکت سعی کرده‌اند کار را به‌صورت صحیح و اصولی انجام دهند. به عقیده من، پتانسیل اجرایی شدن این دستورالعمل، از لحاظ مهندسی در شرکت آبفای کاشان کاملاً فراهم است.
این دستورالعمل چقدر ما را به استاندارهای جهانی نزدیک می‌کند؟
مبنای این دستورالعمل کتابی است که توسط انجمن جهانی آب تدوین شده است. مبانی علمی و دستورالعمل‌های آن کتاب بومی‌سازی و با شرایط کشور تطبیق داده شده و به دستورالعملی با قابلیت اجرا تبدیل شده است. لذا این دستورالعمل ما را به سمت آن استانداردهای بین‌المللی هدایت خواهد کرد.
اکنون چقدر با استانداردهای جهانی فاصله داریم؟
در کشور ایران ۱۵ درصد هدررفت واقعی آب داریم. بر اساس مطالعاتی که بانک جهانی انجام داده است این عدد در کشورهای درحال‌توسعه چیزی حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد است. اگر ما خود را به کشورهای درحال‌توسعه مقایسه کنیم وضعیت بهتری داریم. اما در کشورهای توسعه‌یافته که تکنولوژی بالاتری دارند این عدد به ۷ یا ۸ درصد رسیده است.
هدف‌گذاری کرده‌ایم تا گام‌به‌گام و سال‌به‌سال به شکلی اقدامات را مدیریت، اجرا و نظارت کنیم که به ایده‌آل‌های کشورهای توسعه‌یافته دست پیدا کنیم.
کدام یک از شرکتهای کشور در این زمینه وضعیت بهتری نسبت به سایرین دارند؟
شرکتهای آب و فاضلاب کاشان، اصفهان، مشهد و یزد کمترین میزان هدررفت آب را در شبکه‌های توزیع آب در سراسر کشور دارند. شرکت آب و فاضلاب کاشان و به‌ویژه خود شهر کاشان در مقایسه با سایر شهرها اوضاع بهتری در کنترل و کاهش هدررفت آب دارد.
این همه تلاش برای جلوگیری از کم شدن میزان آب بدون درآمد ستودنی است. اما با توجه به اینکه بخش اعظمی از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، وقت آن نشده که پا را فراتر گذاشته و موضوع مديريت مصرف را فراتر از یک وزارتخانه مطرح نماییم، تا بتوانیم بحران آب را در سطح کشور مدیریت کنیم؟
حدود ۹۲ درصد از کل منابع تجدیدپذیر ایران در بخش کشاورزی، ۶ یا ۷ درصد برای شرب و ۱ تا ۲ درصد در بخش صنعت استفاده می‌شود. در کشورهای توسعه یافته، میزان مصرف در بخش صنعت بسیار بیشتر و در بخش کشاورزی بسیار کمتر است.
آنها توانسته‌اند کشاورزی را مکانیزه کرده و بهره‌وری در این بخش را ارتقا دهند. این موضوع یکی از نیازهای ایران است. الگوهای کشاورزی در ایران باید تغییر کند؛ وضعیت ایران به دلیل کاهش بارندگی‌ها و همچنین شرایط جغرافیایی خشک و نیمه‌خشک که در آن واقع شده‌ایم، مناسب نیست. باید کشاورزی به سمت بهینه‌کردن مصرف آب هدایت شود و از سیستمهای آبیاری مکانیزه، تغییر الگوی کشت و بهینه‌کردن مصرف آب در صنایع استفاده شود.
در قانون بودجه ۱۴۰۱ و در قانون بودجه ۱۴۰۲ بندهایی آمده که شرکتهای آب و فاضلاب، پساب در اختیار صنایع پرمصرف بگذارند و این صنایع در ازای این پساب در طرحهای کاهش هدررفت، سیستمهای جمع‌آوری آب و فاضلاب کشور مشارکت کنند.
پساب، یک منبع آبی بسیار مناسب برای استفاده‌های غیرشرب است. این مسیر، اگر به‌درستی اجرا شود، ما را به سمتی هدایت خواهد کرد که مصرف آب را در بخش کشاورزی و صنعت مدیریت و کنترل کنیم.
اخیراً یکی از مسئولان کاشان گفته بود، اگر تنها ۱۰ درصد در حوزه کشاورزی صرفه‌جویی کنیم، می‌توانیم تا ۲۵ سال آب شرب کاشان را تضمین و تأمین کنیم. اما آبفا عملا نمی تواند در این حوزه اقدامی نماید.
در صنعت آب و فاضلاب که متولی آب شرب است، اقدامات متعددی انجام شده و نیز اقداماتی در دستور کار است. موضوع بهینه‌سازی مصرف، کنترل و کاهش هدررفت، بازسازی شبکه‌های فرسوده و تمام تلاش‌هایی که برای توزیع بهینه انجام می‌شود با جدیت در حال انجام است.
اعداد و ارقام نشان می‌دهد چیزی حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در کل کشور داریم. از این میزان حدود ۸ میلیارد مترمکعب وارد شبکه‌های توزیع شهری و روستایی می‌شود. گرچه این آب تصفیه شده، گران و دارای ارزش است اما باید مدیریت شود؛ همین آمار نشان می‌دهد اگر ما از حدود ۹۰ میلیارد مکعب آب کشاورزی بتوانیم ۱۰ درصد صرفه‌جویی کنیم، از کل مصرف آب شرب بیشتر می‌شود. بنابراین موضوع حوزه کشاورزی بحث بسیار مهم و قابل‌توجهی است.
البته ما باید موضوعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را نیز موردتوجه قرار دهیم. صنعت کشاورزی باعث رونق اقتصادی و منبع درآمدی برای کشاورزان است. وزارت جهاد کشاورزی باید موضوعاتی از قبیل تغییر الگوی کشت، جلوگیری از هدررفت آب کانالهای آبیاری و مکانیزه‌کردن سیستمهای آبیاری را در دستور کار قرار دهد. در کارگروه سازگاری با کم‌آبی که در سنوات گذشته در کشور برگزار شده، این موضوعات بررسی و تبدیل به دستورالعمل شده و به استان‌ها ابلاغ شده است؛ در اجرای آن نیازمند همکاری همه‌جانبه هستیم.
اختیارات اجرایی و عملیاتی‌کردن روش‌های بهینه‌سازی در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است و شرکتهای آب و فاضلاب وظیفه توزیع آب شرب سالم و جمع‌آوری فاضلاب را دارند. این کار نیازمند یک اتحاد همگانی در بین همه ارگانها -چه از لحاظ فرهنگی و تبلیغاتی و چه از لحاظ فنی و اجرایی- است. شرکتهای آبفا پی‌در‌پی شرایط را رصد و خواسته‌ها را به دیگر ارگانها منتقل می‌کنند.
به‌عنوان یک کارشناس و فردی که سال‌ها کار اجرایی انجام داده است، چه پیشنهادی برای حل این چالش و سرگردانی موجود میان این دو وزراتخانه دارید؟
تلاشها و اقداماتی که در راستای بهینه‌سازی مصرف آب می‌شود، نگاه ملی می‌طلبد. آب محور توسعه است و اگر ما نتوانیم آب را مدیریت و کنترل کنیم دچار بحران‌هایی می‌شویم که اقتصاد، صنعت و کشاورزی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. همفکری و استفاده از تجربه کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه مؤثر خواهد بود.
پیشنهاد بسیار عملیاتی موضوع پساب است. ما کاملاً آمادگی داریم که این آب را در اختیار صنایع و کشاورزی قرار دهیم.
اختصاص پساب به صنایع، با نقد برخی از فعالان محیط زیستی به ویژه در موضوع تغذیه آبخوانها همراه بوده است.
یکی از مصارف پساب تغذیه آبخوان است؛ در تصفیه فاضلاب در کنار موضوعات بهداشتی به این
موضوع نیز توجه می‌شود. درصدی از این پسابها به تغذیه آبخوان اختصاص داده می‌شود؛ ولی ما می‌توانیم استفاده‌های بهینه دیگری نیز داشته باشیم.
سال 97 طرحی برای اختصاص رایگان تجهیزات کاهنده اجرا شد تا برای استفاده از این تجهیزات فرهنگ سازی شود. اتصال به شبکه فاضلاب در بسیاری از نقاط با استقبال روبرو نشده است. یکی از دلائل آن نیز هزینه‌بر بودن آن است. چه برنامه و طرحی برای تشویق مردم دارید؟
باید در این زمینه کار تبلیغاتی و فرهنگی گسترده‌ای انجام شود. این موضوع یکی از نیازها و الزامات ماست. منابع آبی محدود است و نیازمند کنترل و بهینه‌سازی مصرف این منابع آبی هستیم. ما باید آب را به نحوی مدیریت کنیم که آیندگان نیز بتوانند از آن استفاده کنند. ضمن آنکه تصفیه پساب به ارتقا بهداشت کمک می‌کند و می‌تواند از معضلات و بیماری‌هایی که ممکن است نتیجه رهاشدن و نشت فاضلاب باشد جلوگیری کند.
در موضوع تجهیزات کاهنده مصرف آب، هرساله اقداماتی در شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور انجام می‌شود. اعتبار اندکی از محل منابع ملی در اختیار شرکتها قرار می‌گیرد تا در اماکن عمومی تجهیزات کاهنده مصرف نصب شود؛ این کافی نیست ما باید مسیرهایی تعیین کنیم که مشترکان پر مصرف تشویق به استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف شده و الگوی مصرف را رعایت کنند و مشترکان کم‌مصرف نیز تشویق شوند تا پاداش کم‌مصرفی برایشان ملموس باشد.
نظام تعرفه‌گذاری تعریف الگو، این مسائل را در نظر گرفته و در حال حاضر الگویی که در ایران تدوین شده به نحوی است که اگر کسی بالاتر از الگو، مصرف کند باید هزینه‌های بیشتری نسبت به آن مصرف مازاد پرداخت کند. اگرچه بسیار اندک و ناچیز است؛ اما وزارت نیرو باید الگو را به شکلی تدوین کند که پرمصرفها، مصرف خود را به زیر سطح الگو یا الگو برسانند.
وضعیت منابع آبی ایران اکنون چگونه است؟
طبق آخرین آماری که در اختیار است میزان بارندگی‌ها در کشور نسبت به سال گذشته بهتر بوده و در کلان کشور افزایش داشته است. اما نسبت به میانگین‌های بلندمدت، آمار و ارقام ما پایین است. متوسط میزان بارندگی در کشورهای پرآب چیزی حدود ۸۰۰ میلی‌متر است.
در سالهای گذشته در ایران شاهد کاهش این رقم بودیم و از ۲۵۰ میلی‌متر به ۱۶۰ میلی‌متر رسیده‌ایم. بنابراین، اگر این وضعیت ادامه پیدا کند و میران بارندگی‌ها روبه‌کاهش باشد، قطعاً دچار کمبود منابع آبی می‌شویم. اگر منابع آبی زیرزمینی نیز مدیریت نشود، به دلیل رشد جمعیت، استفاده‌های زیاد و ارتقا سطح بهداشت، دچار مشکل می‌شویم.
ایران در ناحیه خشک و نیمه‌خشک بیابانی واقع شده است و از گذشته با کم‌آبی مواجه بوده است؛ اما همیشه گذشتگان ما سعی کرده‌اند خود را با شرایط سازگار کنند و در این زمینه موفق بوده‌اند و توانسته‌اند این موضوع را مدیریت کنند. ان‌شاءالله ما هم با مدیریت بهینه مصرف آب، استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا و استفاده از پساب بتوانیم کمبود آب در سطح کشور را مدیریت کنیم.
در این شرایط از مردم چه کمکی برمی‌آید؟
شرایط کشور بر کسی پوشیده نیست، ما کشور کم‌آبی هستیم و اگر نتوانیم کنترل و مدیریت کنیم دچار چالش می‌شویم. آب محور توسعه پایدار است اگر آب نباشد هم سلامتی و زندگی و هم رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی به خطر می‌افتد. مدیریت بهینه مصرف آب، کم مصرف‌کردن نیست، بهینه مصرف کردن است. تقاضایم از مردم این است که این موضوع را به‌ویژه در فصول گرم سال در دستور کار خود قرار دهند. اگر مردم در ماه‌های گرم سال ۱۵ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کنند قطعاً می‌توانیم آب شرب را به‌صورت بهینه توزیع کنیم.
انتهای پیام/ محمدعلی خرمی
کاشان فردا را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.
