لزوم احیاء آب‌انبارها برای روزهای بحرانی
دبیر کمیته سقایت کاشان تاکید کرد:
«مسعود عطارها» پژوهشگر حوزه آب در بافت تاریخی معتقد است آب انبارها علاوه بر جنبه تاریخی از نظر اعتقادی نیز بناهای مقدسی به شمار می‌روند و همچنان می‌توانند فرهنگ استفاده صحیح و بهینه از آب را در جامعه ما نهادینه کرده و در مواقع بحران به کمک ما بیایند.
این پژوهشگر همزمان با آغاز فصل تابستان و اوج گیری دوباره گرما در منطقه کاشان، در گفتگو با کاشان فردا تصریح کرد: به طور کلی آب و آب انبار نزد گذشتگان ما تقدس داشته است. آب و آب انبار را به نیت امام حسین(ع) و در راه خدا، برای آشامیدن مردم وقف می‌کردند. کسی برای نوشیدن، آب نمی‌خرید. کسی حق فروش آب از آب انبار را نداشت. ساختِ خود آب انبار نیز یک اقدام خیر و صدقه جاریه بود. آب آب انبار را در راه خدا، در اختیار مسلمانان قرار می‌دادند. این یک کار اعتقادی و پاسخگوی نیازهای بیولوژیک مومنان بود.
وی افزود: متاسفانه امروزه همه حرمتها نادیده گرفته می‌شود. یک بنای تاریخی از آن جهت که بخشی از هویت ما و میراث اجداد ماست اهمیت پیدا می‌کند؛ اما آب انبار هم از جهت تاریخی و هم از جهت کاربری در شرایط کنونی دارای اهمیت است. آب انبار در حال حاضر می‌تواند یک شبکه مستقل آب شرب باشد. با آب انبار نمی‌شود ماشین شست و نمی‌توان آن را به داخل کولر ریخت. این آب فقط برای آشامیدن است؛ مردم آب گوارا را برای خوردن استفاده می‌کردند. آب انبار، هم جنبه مذهبی و اعتقادی و هم جنبه فرهنگی دارد و هم در شرایط بحرانی کنونی می‌تواند پاسخگوی نیازهای ما باشد.
آب انبارها مبلغ فرهنگ صحیح مصرفند
دبیر کمیته سقایت کاشان تصریح کرد: بنده معتقدم احیاء مجدد آب انبارها دستآوردها و آثار پربرکت دیگری نیز برای جامعه ما خواهد داشت. منابع آبی ما محدود است و از سویی با تنشهای آبی در سطح کشور و جهان روبرو هستیم. در چنین شرایطی بیش از هر زمان دیگر به احیای فرهنگ گذشتگان نیازمندیم. استفاده از آب انبار فرهنگ مصرف بهینه را به شهروندان آموزش می‌دهند، تا آب را به اندازه آشامیدن و استفاده ببرند. چون آب آب انبار وقف آشامیدن است، حتی نمیتوانیم از آن برای وضو استفاده کنیم. یکی از باورهای دینی مثبت ما حفظ آب آب انبار ببرند. در گذشته آنقدر آب انبار حرمت داشت که در کنار هر مسجدی آب انباری می‌ساختند. هیچ وقت حسینه و مسجد را روی آب انبار نمی‌ساختند. فقط سه چهار آب انبار داریم که کارگاه یا حسینه روی آن ساخته شده است؛ دلیل آن هم این بوده که اینها با هم و همزمان ساخته شده و در نتیجه از استحکام الزم برخوردار است.
عطارها درباره قدمت آب انبارهای کاشان گفت: قدمت قدیمی‌ترین آب انبارها ما به دوران سلجوقی برمی‌گردد. بیشترین آب انبارها در صفویه و بعد قاجار ساخته شده و فقط یک آب انبار در اوایل پهلوی ساخته شده است.
وی ادامه داد: همه آب انبارها مشکلات حقوقی و ثبتی دارد. در ادوار گذشته به حریم آنها تعرض شده است؛ حتی در برخی از نقاط روی راه پله آب انبار را خانه ساخته‌اند. روی برخی از آنها حسینیه ساخته شده است. ساخت و ساز روی آب انبار، به سازه آن آسیب می‌رساند. دو آب انبار ما به دلیل مشکلات تعرض به حریم آن اشکال بهداشتی داشته و از مدار ذخیره سازی خارج شده است. همه آب انبارها حریم داشته است؛ متاسفانه در برهه‌ای از زمان این آثار پربرکت تاریخی رها شده بود. باید این موانع و تهدیدات رفع شود.
عطارها گفت: انتظار می‌رود در روند رفع این تهدیدها مسئولان به صورت جدی وارد میدان شوند و مردم نیز همچون گذشتگانشان تلاش کنند این بناها را به عنوان باقیات الصالحات و صدقه جاریه برای استفاده آیندگان حفظ کنند. حفظ آب انبارها یک وظیفه دینی و ملی است؛ چون اینها وقف عام انتفاعی‌اند و موقوفه از نظر شرعی باید در مورد وقف حفظ و مصرف شود.
روند شکل گیری کمیته سقایت
این پژوهشگر درباره روند تشکیل کمیته سقایت کاشان گفت: وقتی که آب به صورت شبکه لوله‌کشی به منازل رسید، آب انبارها بی‌استفاده مانده و به تدریج متروکه شدند تا اینکه در دهه 50 و 60، آب کاشان به دلیل ای‌سی بالا و سنگینی برای آشامیدن مناسب نبود. لذا مردم اینبار خودجوش به احیاء و استفاده از آب انبارها رو آوردند. در آن سالها از آب چشمه دشت صفی آباد و منابع وقفی دیگر، برای آبگیری استفاده می‌شد. آب انبارهای دروازه اصفهان، دشت افروز و برخی از آب انبارهای محله پشت مشهد در همان دهه 50 و 60 به صورت غیربهداشتی مورد استفاده قرار گرفت. به علت آلوده بودن مجاری، این روند با مشکل روبرو شد و تصمیم گرفتند آب را با تانکر به آب انبارها منتقل کنند.
وی افزود: در اوایل دهه هفتاد بود که بنده به عنوان کسی که در حوزه آب فعالیت داشت و به عنوان یک پژوهشگر، وقف‌یار و میراث‌یار، این حرکت خودجوش مردمی را با همکاری دستگاه‌های ذی ربط ساماندهی کردم. در پایین دست، دشت صفی‌آباد محلی را برای تصفیه بهداشتی آب ساختیم و ساز و کاری را طراحی کردیم که تانکرها مستقیم از همان محل آبگیری می‌شد. 380 دقیقه آب وقف برخی از آب انبارها پشت مشهد وجود داشت. چون آب در شب تمیزتر بود، در شبهای زمستان آبگیری می‌کردیم.
عطارها ادامه داد: پس از گذشت چندماه، کمیته‌ای تشکیل شد و با همکاری آبفا، واحد موتوری شهرداری و اداره منابع طبیعی تانکر در اختیار محلاتی که می‌خواستند آب انبار را فعال کنند گذاشتیم. آنها از محلی که ما تعیین می‌کردیم آب برداشت می‌کردند. این روند نیز نیازمند نظارت بیشتر در حوزه بهداشت بود. آب از جوی روباز می‌آمد و با وجود اینکه ما هر سال جوی صفی‌آباد را تمیز می‌کردیم باز مشکلات خاص خود را داشت. باید شاخصه‌های مورد نظر متولی بهداشت شهر تامین می‌شد. از سال 72 تا سال 84 این روند ادامه پیدا کرد و ما، متصدیان آب انبار و داوطلبان محلی را برای انجام انتقال و سالم‌سازی آب آموزش می‌دادیم.
آب انبارها باید احیا شود
این پژوهشگر گفت: سال 84 وقتی که آب زاینده رود در مدار قرار گرفت مشکل بهداشتی تقریبا حل شد. در آن زمان کمیته سقایت با
حضور شرکت آبفا، مرکز بهداشت، اداره میراث فرهنگی، شهرداری، مرکز راهنمایی و رانندگی و اداره اوقاف زیر نظر مدیریت بحران فرمانداری تشکیل و از آب زاینده رود برای آبگیری آب انبارها استفاده شد. متصدی آب انبار قبل از آبگیری باید تانگر انتقال آب را استریل می‌کرد. در حال حاضر نیز نیز در دو نوبت از آغاز بهمن تا نیمه اسفند و از فروردین تا 20 اردیبهشت انجام می‌شود.
وی افزود: در ابتدا گمان می‌شد حفظ و احیاء آب انبارها می‌تواند مهمترین دلیل برای آبگیری مجدد آن باشد. در سال 92 بنده یک پروپزال جامعی را به مدیریت بحران فرمانداری ارائه کردم و گفتم می‌توان از این حدود 90 آب انباری که در بافت تاریخی کاشان قرار دارد، به عنوان یک منبع ذخیره پراکنده و قابل دسترس برای مواقع بحران مانند زلزله و کم آبی استفاده کرد. رایزنی با شرکت آبفا و معاونت عمران استانداری و سایر مراجع دیگر در سطح استان و کشور انجام شد تا اینکه پذیرفتند این پروژه و برنامه اجرا شود. مراحل قانونی اجرای پروژه انجام شده و اولویت ما استفاده از آب وقفی است.
عطارها گفت: نمی‌توان به آب زاینده‌رود برای آینده دل‌خوش کرد و باید به دنبال آب، در خود شهرستان باشیم. با احیای سیستم قدیمی و تامین آب می‌توانیم از سهم وقفی حقابه آب انبارها استفاده کنیم. هدف نهایی ما این است که این سیستم دوباره مورد بهره برداری قرار گیرد و از آب وقفی بتوانیم استفاده کنیم. این آب وقفی الان هدر می‌رود.
انتهای پیام/ محمدعلی خرمی
کاشان فردا را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.
