بمب ساعتی کاشان را تهدید می کند
فرونشست زمین که از آن به عنوان“ بمب ساعتی“ یاد می شود، پدیده ای طبیعی است که به صورت ناگهانی و بدون هیچ پیش فرض و مقدمه ای رخ می دهد، این اتفاق طبیعی، محدود به جا و مکان نیست و ممکن است در کوچه و خیابان های داخل شهر رخ بدهد یا در اتوبان ها و جاده های اصلی و فرعی و حتی در داخل منزل یا محیط کارمان! به عبارتی ما چه بخواهیم و چه تمایلی نداشته باشیم، این اتفاق همراه ماست!! خطر بیخ گوش ماست، آن هم به علت برداشت های بی رویه ای که از ذخایر زیرزمینی صورت گرفته است.
تصور کنید اکنون سال ۱۴۵۰ هجری شمسی و اینجا کاشان است ، شهرستانی خالی از سکنه ، اژدهای فرونشست زمین تاریخ و تمدن چند هزار ساله این شهرستان را بلعیده و بیش از ۳۶۰ هزار نفر جمعیت این شهرستان قربانی بی تفاوتی به مسئله مدیریت آب های زیرزمینی در زمان کنونی شده اند.
دشت کاشان روزگاری نه چندان دور،آب‌های زیرزمینی و قنات‌های پرآب داشت که امروز این قنات ها و دشت آن در حال فرو رفتن است، خطر فرونشست باید به صورت جدی مورد توجه مسوولان و مردم قرار گیرد.
جمع آوری و مدیریت آب رواناب های شهری برای مصارف غیرشرب،تغییر الگوی کشت و تعطیل کردن چاه های برداشت آب هشدارهایی است که اگر عملیاتی نشود تصویر ۵۰ سال آینده کاشان دور از تصور نیست.
طبق مطالعات کارشناسی هزار چاه اعم از مجاز و غیرمجاز در دشت کاشان برآورد شده و ۲۵۵ میلیون متر مکعب میزان آبی است که در سال از آبخوان کاشان تخلیه شده و از این میزان ۲۲۰ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی استفاده می شود و ۶ میلیون متر مکعب آب در بخش صنعت و ۶ میلیون متر مکعب آب در بخش شرب استفاده می شود.
اینجا انگشت اتهام به سوی بخش کشاورزی است چرا که اضافه برداشت سالانه آب در دشت کاشان ۳۵ میلیون متر مکعب است و این میزان اضافه برداشت افت ۶ دهم متر در سال را به همراه دارد.
طبق مطالعات علمی تا ۴۰ سال پیش ارتفاع لایه آب دار سفره های زیرزمینی ۱۱۰ متر بود،در حال حاضر ارتفاع لایه آب دار به ۶۰ متر رسیده و با این روند اگر مشکل هجوم آب شور به آب شیرین پیش نیاید،۵۰ سال اینده آبخوان کاشان تخلیه می شود.
مشکل دیگری که دشت کاشان با آن مواجه است مجاورت با دریاچه آب شور است و اگر این افت ارتفاع لایه آب دار ادامه یابد دیگر آب شیرین در دشت کاشان باقی نمی ماند.
در برخی نقاط این تعادل از بین رفته و آب بعضی از چاه ها شور شده است،وضعیت دشت کاشان به لحاظ منابع آب بحرانی است.
منابع آب زیرزمینی میراثی است که طبیعت به ما هدیه کرده،از ۱۰۰ سال قبل و با ورود صنعت به داخل کشور به دلیل عدم فرهنگ سازی برای استفاده بهینه از صنایع دچار آسیب شد،حفرچاه های عمیق در دشت کاشان شروع شد و عمق برداشت حداکثر ۱۰ متر بود اما امروز با ورود صنعت حفاری و توسعه برداشت آب منابع آبی کشور و به تبع آن کاشان در حال نابودی است.
فرونشست زمین پدیده ای غیر قابل برگشت است،بارندگی فراوان هم نمی تواند حفره های مسدودشده سطح زمین در اثر فرونشست زمین را باز کند و انسان قادر به ترمیم آن نیست چون آبخوان نابود می شود.
وقوع سیلاب،عدم نفوذ پذیری زمین،خطر تخریب جاده ها و منازل مسکونی از آسیب های پدیده فرونشست زمین است،طبق مطالعات دانشگاهی به ازای هر ۱۰ متر افت سطح آب زیرزمینی احتمال وقوع ۵۰ سانتی متر فرونشست وجود دارد،در کاشان ۶۰ سانتی متر در سال فرونشست زمین را داریم که طی ۱۰ سال بیش از نیم متر فرونشست زمین خواهیم داشت.
میانگین بارش در کاشان ۱۳۰ میلی متر در دراز مدت است،عمق آب زیرزمینی در دشت کاشان در منطقه جنوب غرب ۱۵۰ متر و در منطقه جعفرآباد ۱۰ متر است،عمیق ترین نقطه در منطقه خزاق با ۱۵۰ متر عمق است،افزایش تعداد چاه ها این شرایط را برای دشت کاشان ایجاد کرده است.
کارشناسان هشدار داده اند که اگر بخواهیم با مشکل فرونشست در دشت کاشان به درستی مقابله کنیم یا باید کشاورزی در این منطقه تعطیل شود و یا به جای تولید محصولات پرآب بر ازجمله هندوانه،طالبی،گندم و غیره ، تولید محصولات کم آب بر جایگزین شود.
در دشت کاشان اگر بهره بردای بیش از حد از آب های زیرمینی متوقف نشود به زودی فرونشست مناطق شهری را درگیر می کند،باید بررسی شود اگر در دشت کاشان استعداد کشاورزی ضعیف است از اجرا کشاورزی به روش های سنتی با محصولات پرآب بر جلوگیری شود،بحث پرورش ماهیان زینتی بسیار درآمد زاست و اگر کشاورز به جای کشت ۱۰ هکتار زمین به پرورش ماهی زینتی روی َآورد هم درآمد بیشتری داشته و هم سفرهای آب زیرزمینی حفظ می شود.
پدیده فرونشست زمین به مثابه یک اژدهاست و به زودی فراگیر می شود،باید آبیاری به روش نوین جایگزین آبیاری قطره ای شود و تغییر الگوی کشت در این منطقه ضروری است.
هرچند پدیده فرونشست غیرقابل جبران است اما اگر سفره های آب زیرزمینی به درستی تغذیه شود و برداشت آب از چاه های کشاورزی کاهش یابد روند گسترش فرونشست در دشت کاشان به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.
در دنیا مناطقی بوده که به لحاظ فرونشست در حالت بحرانی قرار داشته اند اما با مدیریت صحیح مشکل آنها رفع شده است.
کاهش ۵۰ سانتی متری سطح آب در دشت کاهش نشان می دهد که وضعیت سفره های آب زیرزمینی مساعد نیست و در سال های آینده وقوع رخدادهایی چون فرونشست، تخریب منازل و راه‌ها، خشکی باغات و مزارع و حتی کمبود آب آشامیدنی متحمل است.
کارشناسان و محققان صنعت آب، تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی مصرف آب در بخش مصارف خانگی، کشاورزی و صنعت و آگاه سازی مردم نسبت به الگوی مناسب مصرف را جمله مهمترین راهکارها و راه حل‌ها برای مدیریت پدیده فرونشست بیان کردند.
کاشان فردا را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.
